Een historicus die over AI schrijft. Hoe zinnig is dat, hij weet immers weinig van de techniek? Zeer zinnig, zo concludeer ik na het lezen van Nexus, van Yuval Noah Harari uit 2024. Geschiedenis is niet de studie van het verleden, maar de studie van verandering, zo stelt Yuval. Zijn analyse hoe informatie de wereld vormgeeft; hoe informatie zorgt voor waarheid, en daarmee wijsheid én macht, of alleen macht als het de populistische in plaats van naïeve kijk betreft; hoe informatienetwerken democratieën en totalitaire regimes beïnvloeden én vice versa, die analyse is uitermate boeiend en dwingt tot reflectie.
In elk hoofdstuk belicht Yuval een stukje geschiedenis en hoe informatie werd gebruikt en misbruikt. De positieve resultaten zoals wetenschappelijke vooruitgang, en de negatieve zoals de heksenjacht en het nazisme, zijn soms verrassend en soms bekend. Altijd zijn de parallellen met het heden goed uitgewerkt. Yuval sluit Nexus af met een filosofisch en een speculatief stuk, die me lang zullen bijblijven. Zijn boodschap: we hebben instanties met zelfcorrigerende mechanismen nodig om slimme, veilige informatienetwerken te bouwen. Met zulke zelfcorrigerende mechanismen zijn we geëvolueerd, en AI (anorganische intelligentie noemt Yuval dat) kan een hoopvol nieuw hoofdstuk zijn in die evolutie. Of een fatale fout.
Het maatschappijboek Nexus ….
…. gaat dus niet over de techniek van AI, hoewel Yuval vanaf 2016, na de publicatie van Homo Deus, heel veel met wetenschappers, ondernemers en politici over AI gesproken heeft en daar heel wat van oppikte. Ook merkte hij dat de gesprekken over de gevaren van AI eerst filosofisch waren, maar al snel alsmaar intenser werden, en de toon urgenter. Politieke aspecten kwamen steeds meer op, en veel politici bespelen hun achterban met historische verhalen. De positivo’s gingen uitgebreid in op de positieve resultaten van revoluties uit het verleden en waren overtuigd dat ook de AI-revolutie alleen maar goeds zou brengen. Zoals de boekdrukkunst, die de wetenschap vooruithielp. Maar, zegt Yuval, óók de heksenjacht bevorderde. Ook de industriële revolutie bracht veel goeds. En het nazisme.
Informatie als verbinder
Vandaar het historische verhaal over informatie, om ons een accurater beeld te schetsen. Yuval vertelt over de eerste kleitabletten (voor belastingen), die de eerste stadsstaten faciliteerden. Heilige boeken verspreidden religie, met normen en ideeën over de positie van de vrouw, en de relatie met de natuur. De telegraaf verspreidde nieuws en politieke regels razendsnel, wat zowel democratieën als totalitaire regimes hielp op te schalen. Ze zorgen voor een netwerk, voor verbinding. (Nexus betekent verband of samenhang). De christelijke kerk zou zonder de technologie van het boek geen wereldmacht zijn geworden.
AI als actor
AI-toepassingen zorgen niet alleen voor (meer) verbinding, ze zijn ook knooppunt in het netwerk, ze zijn actor, kunnen zelfstandig handelen. En niet als mensen, niet als artificial, door ons beheerste kunst, maar meer als Alien Intelligence, onnavolgbaar. Het kan invloed hebben op onze systemen, onze democratie. Bij het ontstaan van de Bijbel werd op een zeker moment het besluit genomen welke Boeken en Handelingen wel en welke niet zouden worden opgenomen. 1 Thimoteüs wel, met zijn misogyne ideeën, de tolerante Handelingen van Thekla niet. Die beslissing beïnvloedt ons nog steeds. Voor AI staan we ook op zo’n kritiek moment in de tijd, door de keuzes van de trainingsdata en de programmering die nu worden gemaakt.
Informatie is geen waarheid
Yuval waarschuwt ervoor informatie niet als waarheid te zien. Informatie is er om te verbinden en orde te scheppen. Heilige boeken en geheime-politiedossiers vertellen niet (persé) de waarheid, maar geven macht. En dat geldt ook voor AI. Die is niet onfeilbaar en heeft geen zelfcorrigerende mechanismen (denk aan de genocide in Myanmar geholpen door de Facebook algoritmen). Maar natuurlijk kan informatie wel waarheidsvinding ondersteunen, ons helpen met elkaar te praten en conflicten op te lossen. En ook macht is positief in te zetten. Naarmate een netwerk machtiger is, zijn sterkere zelfcorrigerende mechanismen nodig. Een dictator heeft de neiging die te verzwakken. En ook AI kan die kant opgaan, zichzelf ongecorrigeerd en ongecontroleerd ontwikkelen, en niet alleen de mensheid uitroeien, maar het ‘organische bewustzijn’ uitwissen. Wat we nodig hebben zijn dus zeer sterke zelfcorrigerende mechanismen, deze zullen het verschil maken tussen een fatale fout, of een nieuw hoofdstuk in de evolutie van het leven op aarde.
Mijn evaluatie van Nexus
Dit boek is een dikke pil (450 pagina’s ex notes) en toch had ik op bijna elke pagina wel een nieuw inzicht (ik schreef heel wat blaadjes vol, binnenkort te lezen in Booknotes). Dat komt omdat ik veel over AI las, maar nog niet eerder zó de parallellen getrokken zag tussen historische gebeurtenissen en informatietechnologie, en de huidige. Die insteek is origineel, en het hele betoog scoorde zeer hoog op mijn WOW-meter.
Yuval schrijft ook over het ontstaan van ‘cocons’ in plaats van een web, waarbij machtige staten elk een heel eigen informatienetwerk ontwikkelen, afgeschermd van de ander, met eigen ideologie en eigen techniek. Het Digitale Gordijn. Hoe relevant, vandaag lees ik over het Chinese DeepSeek, waarvan men zich afvraagt hoe dit zó goedkoop ontwikkeld kon worden. Is die alternatieve techniek nú al ontdekt? Staan we aan het begin van de cocons? Hoe relevant om juist nu Yuval’s bespiegelingen hierover te lezen. En omdat de insteek van het boek historisch en filosofisch is (met wat speculatie, zegt hij zelf) en niet zozeer technisch, blijft dit boek ook lange tijd relevant.
Met 70 pagina’s aan referenties kun je gerust van stevig onderbouwd spreken, en dat geldt natuurlijk met name voor de historische gebeurtenissen. Maar ook de speculatieve stukken en filosofische gedachten over lichaam en geest, en hoe de geest zo langzamerhand overgaat in online, avatar, alien, hebben een gefundeerde basis. Boeiend leesvoer!
De uitvoering van Nexus
Ik las de paperback die vrij sober is, de illustraties die ik mij herinner uit Sapiens ontbreken hier. Misschien komt er nog een ‘kinderversie’ zoals de serie gebaseerd op Sapiens? Die zijn prachtig én betekenisvol geïllustreerd. Maar zijn er wel plaatjes nodig? Yuval’s schrijfstijl is erg beeldend. Ik zag de heksenverbrandingen voor me, en de politiestaat in Roemenië (een mannetje continu naast de computerwetenschapper Gheorghe Iosifescu, 13 jaar lang). Naast beeldend vind ik zijn stijl ook prettig cynisch. En regelmatig stelt hij de lezer ook een vraag, wat je dwingt na te denken over wat we er eigenlijk van vinden? Hoe wij zouden oordelen? En dat werkt nóg beter dan een betoog.
De structuur van het boek is prima. Het eerste deel gaat over menselijke informatienetwerken (‘organisch’) en de nadruk ligt op het verleden; het tweede deel over computernetwerken (anorganisch) en het heden; het derde deel over ’computerpolitiek’, waarin de impact van AI op democratieën en totalitarisme, en vice versa, wordt uiteengezet, afsluitend met Het Digitale Gordijn en de ‘cocon’, wat over de toekomst gaat. Of over het heden al …..
Alles bij elkaar weer veel ‘food for thought’ zoals zijn vorige boeken, inspirerend én zorgwekkend. Dat laatste is bewust, de positieve zaken van AI worden door de makers al voldoende benadrukt, zegt Yuval, daarom brengt hij de boel wat in balans. Dat is hem, wat mij betreft, uitstekend gelukt.
Alien Intelligence en niet buitenaards … wat vinden we daarvan?
Ik gaf het boek 4 1/2*
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Lees Nexus duurzaam …
- via de (online) bibliotheek (dat deed ik ook);
- digitaal en gratis via Kobo Plus;
- of uit een minibieb!
Koop Nexus duurzaam …
- bij de kringloop;
- bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
- bij je lokale boekwinkel, eventueel via Libris (affiliate link);
- of via B-Corp Bol (affiliate link).
Keus genoeg!
Elly Stroo Cloeck schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken.
Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!