Na zijn boeken Sapiens en Homo Deus, kreeg auteur Yuval Noah Harari veel vragen van lezers. Hij besloot daarom om nóg een boek te schrijven: 21 lessen voor de 21ste eeuw. Met daarin de antwoorden, verwacht je dan, maar nee. Als de perfecte leraar geeft hij geen lessen om antwoorden te geven, maar om je te leren na te denken.
In 21 lessen…
… is hij daar bijzonder goed in geslaagd. Op zijn bekende ironische wijze beschrijft hij in ’21 lessen’ de huidige situatie en zijn verwachting voor de toekomst van (uiteraard) 21 actuele onderwerpen. Dat leverde voor mij veel nieuwe inzichten op, en ook weer vragen. De rode draad van het boek lijkt zijn zorg omtrent de toekomst van de combinatie van biotechnologie en informatietechnologie te zijn, daar komt hij in vrijwel elk hoofdstuk op terug. Hij stelt de vraag of algoritmen ooit zo ontwikkeld kunnen zijn dat ze ons beter kennen dan wij ons zelf kennen, en door het manipuleren van onze biochemische reacties ons ‘over kunnen nemen’ zonder dat we dit zelf merken. Dat lijkt heel plausibel. En natuurlijk verontrustend!
Meditatie
Gelukkig geeft hij ons ook een suggestie om dit tegen te gaan: Ken uzelve, door meditatie. Klinkt zweverig, maar dat is dit laatste hoofdstuk niet, eerder één van de weinige hoofdstukken met een positieve insteek.
Bepaald grappig is hoe hij de interesse van de neurowetenschap voor meditatie omschrijft. Veel onderzoekers selecteren proefpersonen die veel mediteren, zetten die wat electroden op het hoofd en observeren de hersenactiviteit. Daar leren ze natuurlijk van, maar zou het niet effectiever zijn als ze zèlf gingen mediteren? ‘Het is als iemand die een steen bestudeert met een vergrootglas. Als je die een microscoop geeft zodat hij het beter kan zien, verwacht je niet dat hij met het vergrootglas de microscoop gaat bestuderen.’ Meditatie is een middel om direct de geest te observeren, je mist veel als je het indirect aanpakt. Niks zweverig dus.
Het laatste hoofdstuk gaat dus over meditatie, waar gaan de andere 20 over?
Technologische uitdagingen
Deel 1 betreft Technologische uitdagingen. In een aantal hoofdstukken beschrijft hij zijn zorgen rond technologie en data, met onder andere de voor- en nadelen van medische kennis in een AI-netwerk. Alle medische kennis ter beschikking, dan is de kans op een foute diagnose bijna nihil! Tot in de verste uithoeken kunnen er AI-artsen zijn, die allemaal de laatste update hebben. Geweldig toch? Zeker! Behalve als zo’n AI-systeem toch iets fout heeft. Dan kan dat leiden tot de dood van àlle mensen. Harari geeft een mogelijke oplossing voor dit probleem: meerdere AI-arts-netwerken met verschillende algoritmen. Dan kun je voor de diagnose van je IBM-arts een second opinion aanvragen bij je Baidu-arts.
Ook een doordenker is het dilemma van de zelfrijdende auto: hoe is deze geprogrammeerd? Als de auto bij een onvermijdbaar ongeluk moet kiezen tussen zijn passagier en een klas kinderen, wat kiest het dan? Harari suggereert dat je in de toekomst misschien wel uit 2 modellen kunt kiezen: de Tesla Altruïst en de Tesla Egoïst. Dit alles met een vette knipoog, maar toch…
Politieke uitdagingen
Deel 2 gaat over Politieke uitdagingen. Hierin onder andere een geweldig stuk over ‘Warmland’ en ‘Koudië’ en hun bewoners. Hij gebruikt de uitdagingen van Warmlanders om een baan te vinden in Koudië (en vice versa) om aan te geven dat we niet meer aan racisme doen, maar aan culturalisme. We geloven allang niet meer in de ‘minderwaardige’ biologische kenmerken van mensen uit Afrika of China. Enerzijds is dit een verbetering, want als anderen ‘gewoon’ onze cultuur overnemen, discrimineren we niet. Anderzijds een verslechtering, want je kunt van iemand niet eisen dat hij zijn huidskleur verandert, maar wel dat hij zich aanpast aan jouw normen en waarden. Doet hij dat niet, dan is dat verwijtbaar.
Harari stelt de vraag; als Europa al niet in staat is om een relatief laag percentage vluchtelingen op te nemen wegens cultuurverschillen, hoe kun je dan verwachten dat we over culturen heen samenwerken om de wereldproblemen op te lossen?
Hoop en Wanhoop
Deel 3 is getiteld Hoop en wanhoop. Het eerste hoofdstuk in dat deel gaat over onze angst voor terrorisme, en hoe onlogisch die is. Terroristen hebben niet de middelen om ons echt materieel te schaden en kunnen dus alleen angst aanjagen, ons emotioneel schaden. Ze kunnen geen oorlog beginnen en kiezen dus voor spektakel. Harari stelt dat die emoties ook verklaren dat de aanval op 9/11 op de WTC toren (met veel doden onder administratief personeel) meer indruk maakte dan die op het Pentagon (het hoofdkwartier van het leger, waarbij hoge bevelhebbers omkwamen). Het WTC was als een totem en het instorten maakte meer indruk dan de vernietiging van het lage, nondescripte gebouw van het Pentagon.
Waarom gaan de overheden (en wijzelf) mee in dit spektakel, door overdreven te reageren? Omdat de overheid ons impliciet heeft beloofd ons te beschermen tegen politiek geweld. Ze heeft niet beloofd ons te beschermen tegen huiselijk geweld, wat vaker voorkomt dan terrorisme, en doet er dus qua spektakel minder aan.
Waarheid
Deel 4 heet Waarheid. Een prima hoofdstuk in dit deel gaat over onwetendheid, en onze neiging om onze kennis te overschatten. Ik moest gelijk aan onze 17 miljoen virologen denken! Deze ‘deskundigen’ zijn niet te overtuigen met feiten. Ten eerste doen zij aan Group Think, ten tweede houden ze er niet van om zich dom te voelen. Wetenschappers die denken dat rationaliteit de sleutel is, doen óók aan Group Think! Een ander hoofdstuk gaat over nepnieuws, waarin de vergelijking met religie wordt gemaakt. Niets wat in de Bijbel of Koran staat is wetenschappelijk bewezen. Of we het leuk vinden of niet, mensen zijn makkelijk te beïnvloeden door fictie, wat kan aanzetten tot moed en mededogen. En tot andere gedragingen.
Veerkracht
Deel 5 gaat over Veerkracht. Ook hierin komt een stuk over het geloof voor, als het gaat over verhalen, die mensen zingeving bieden of een identiteit. Het belang van rituelen en symbolen wordt hier heel goed geduid. Met een grapje tussendoor: wist je dat ‘hoc est corpus’ de oorsprong is van hocus pocus? En een ironische vraag: als een terrorist bij een zelfmoordaanslag omkomt, en als martelaar in de hemel terechtkomt, waarom moet je daar dan wraak voor nemen? Alsof je net een miljoen hebt gewonnen in de loterij en daarom de lotverkoper vermoordt. Geloven die terroristen soms niet dat je nar de hemel gaat? En als dat zo is, waarom zijn ze dan zo makkelijk te verleiden tot zelfmoordaanslagen? Klopt dit verhaal wel?
Uitstekend geslaagd
Harari heeft met zijn 21 lessen wel alle uitdagingen van vandaag op de korrel genomen, ook al komt een pandemie er niet letterlijk in voor. Heel fraai weet hij elk hoofdstuk met het volgende te verbinden, zodat het één betoog wordt in plaats van 21 losstaande essays. En denk niet dat hij alleen maar meningen spuit: de onderbouwing van zijn voorbeelden is behoorlijk uitgebreid.
Zijn doel was om de lezer beter te laten nadenken over allerlei onderwerpen en daar is hij wat mij betreft uitstekend in geslaagd. Het toekomstvisioen van het algoritme dat direct beslissingen voor ons neemt, zonder dat we ons dit realiseren, zal mij nog lang bijblijven. Helemaal omdat dit niet specifiek op de agenda van overheden lijkt te staan. Natuurlijk heeft die de handen vol met Corona en klimaatcrisis, wat ons lichamelijk kan laten uitsterven. Maar als algoritmen je geest overnemen, leef je dan nog wèl?
Ik geef het boek 5*
Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com.
Verder lezen?
Het eerste boek van Yuval Noah Harari was Sapiens, ‘een kleine geschiedenis van de mensheid’. Ik vond dit een geweldig boek! Meer informatie over deze Must Read vind je hier.
Daarna schreef Harari Homo Deus, wat juist niet over de geschiedenis, maar over de toekomst van de mensheid gaat. Met zijn kenmerkende vermenging van wetenschap, geschiedenis en filosofie onderzoekt Harari de dromen en nachtmerries van de eenentwintigste eeuw – van onsterfelijkheid tot kunstmatig leven. Hij stelt fundamentele vragen: Waar gaan we naartoe? Hoe beschermen we onze kwetsbare wereld tegen onze eigen verwoestende krachten? En als we in staat zijn door technologische vooruitgang ons lichaam en onze geest te verbeteren, wat gebeurt er dan met de mensen die zich niet laten upgraden? Wat voor sociale gevolgen zal deze tweedeling hebben? Volgens Harari is het essentieel om meer te begrijpen van de technologische revoluties om ons heen, anders hebben we geen invloed op de koers van onze toekomst. Dit boek kun je zien als het vervolg op 21 lessen. Je kunt dit boek bestellen bij Managementboek.nl en bij Bol.com
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management via haar bedrijf ESCIA. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.