In Livermore, California, hangt een gloeilamp die 118 jaar oud is, de “Centennial Light Bulb’. Dat soort lampen maken ze niet meer. Bewust. In 1924 besloot een geheim kartel van gloeilampproducenten, waaronder Philips, dat de levensduur van een gloeilamp beperkt zou worden tot 1000 uur.
Dit is de introductie van Material Matters uit 2016 van Thomas Rau en Sabine Oberhuber , die ook ‘Light-As-A-Service’ uitvonden. Een uitstekend boek wat niet alleen de problemen van overconsumptie aankaart, maar ook met praktische oplossingen komt en ons wat filosofische vragen stelt.
Hoofdstuk 1 heeft als titel: Het product als georganiseerd probleem. Ja, wat is nu eigenlijk het probleem? Het probleem is dat we spullen kopen die we niet nodig (zouden moeten) hebben. Omdat producten bewust van slechte kwaliteit gemaakt zijn, zodat we snel nieuwe nodig hebben. Of net niet zo functioneel zijn als de nieuwe versie. Of uit de mode zijn, zodat we steeds maar nieuwe, hippe versies willen, we ontlenen immers onze identiteit aan de spullen die we hebben. Denk aan Apple en Think Different: je bent anders en origineel met hun producten (ook al kopen miljarden anderen die óók!). Het verdienmodel van de producent is nu eenmaal: productie en verkoop, en dus zoveel mogelijk.
Het volgende hoofdstuk, De lineaire economie, gaat in op onze methode van Take (grondstoffen), Make (producten), Waste (afval). We proberen afval te scheiden en zaken te recyclen maar dat is niet genoeg. De grondstoffen raken op. Als consument hebben we te weinig mogelijkheden om daar iets aan te doen. In hoofdstuk 3 Ruimteschip aarde, wordt de mooie vergelijking met Apollo 13 gemaakt: je moet het doen met de spullen die aan boord zijn. We zitten in een gesloten systeem, het enige dat ‘oneindig’ aanwezig is, is energie (zon), data en intelligentie. En voor de rest is op ook echt op.
In het uitstekende, bijna filosofische vierde hoofdstuk Permanente tijdelijkheid, geven de auteurs een interessante bespiegeling over tijdelijkheid en permanent. Als we op vakantie gaan naar Frankrijk, bouwen we geen huis, dat zou wat onpraktisch zijn, jaar na jaar na jaar. We kiezen voor een tijdelijke oplossing, een tent. Prima voor 3 weken en daarna weer afbreken en meenemen en het jaar erop opnieuw gebruiken. Raar genoeg doen we dat niet met andere dingen. Ons leven is tijdelijk, maar de consequenties van onze ‘oplossingen’ daarvoor zijn wèl permanent. En we zorgen er niet voor dat onze ‘tent’ ook in de toekomst beschikbaar is. Zorgen dat onze producten van nu ook de behoeften van de toekomst kunnen afdekken, als het ware grondstoffendepots zijn, is de kern van het circulaire denken. Maar hoe doen we dat? Dat is toch tegen het belang van de producenten in?
Als de spelregels veranderen, hoofdstuk 5, geeft hiervoor de oplossing: zorg dat circulair in het belang van de producent is. Het begint met de sublieme inval van Rau toen hij zijn nieuwe kantoor inrichtte. Hij vraagt Philips om licht. Niet om lampen, nee, om licht. Philips blijft eigenaar van de lampen. En betaalt de energierekening. Rau betaalt alleen voor licht. Het resultaat is Product-As-A-Service. Philips maakt méér winst als de lampen langer meegaan, kunnen worden hergebruikt, en heel zuinig zijn. Tapijt en meubels volgen. Van eigendom naar eigenslim. Een grote stap vooruit! Maar het kan nog beter: je wilt zeker weten dat je alle grondstoffen kunt behouden en hergebruiken.
Hiervoor is het Madaster (kadaster voor materialen) en het Materialenpaspoort ontwikkeld, zo wordt in hoofdstuk 6 uitgewerkt. Vergelijk Madaster met een bibliotheek: door een goede registratie van waar elk boek is, blijven de boeken generaties lang beschikbaar. Elke grondstof heeft recht op een paspoort, waaraan deze het ‘recht op hergebruik’ kan ontlenen, want net zoals bij mensen, geldt ook voor materialen: zonder paspoort besta je niet. Dat recht op een paspoort staat omschreven in de UDMR, The Universal Declaration of Material Rights en hierover gaat hoofdstuk 7.
Producten worden voortaan dus alleen nog als Service aangeboden, het eigendom blijft bij de producent. De producent krijgt op een zeker moment de oude producten, met de oude grondstoffen terug. Maar wat nu als hij deze niet meer nodig heeft? In hoofdstuk 8 wordt de logische oplossing hiervoor gegeven: ook grondstoffen worden een service: Material-As-A-Service! Is het niet meer nodig? Dan gaat het terug naar de bron, een mijn bijvoorbeeld. Zo blijft het beschikbaar, voor anderen en voor toekomstige generaties. Van afschrijven naar opschrijven, stelt Rau.
Het laatste hoofdstuk gaat in op ons wereldbeeld dat moet veranderen om dit proces mogelijk te maken. De mens kan niet langer de heerser over de natuur zijn, deze uitbuiten, denken dat alles maakbaar is. We kunnen niet zelf een sneeuwklokje maken. We staan niet centraal in deze wereld, de natuur staat centraal.
Material matters is een uitstekend boek dat een hele praktische uitwerking geeft aan de circulaire economie, maar gelijk ons wereldbeeld aanpakt. Met herkenbare voorbeelden van hoe het nu gaat (iPhones die niet meer geüpdatet worden) en inspirerende uitgangspunten van hoe het óók kan, met praktische ideeën voor hoe-dan-precies. Het feit dat Rau zelf een uiterst origineel initiatief nam met Light-As-A-Service geeft aan dat er heel veel mogelijk is. De opbouw van het boek is heel duidelijk: van het probleem naar de praktische oplossing, naar nog een stapje verder, naar een wezenlijke verandering. Mooi uitgevoerd, prettig geschreven en geïllustreerd met betekenisvolle foto’s. Een must-read voor iedereen die geïnteresseerd is in duurzaamheid en de circulaire economie!
De laatste bladzijde is een ‘circulatie-pagina’: het vraagt je dit boek door te geven. Goed idee! Rau stelt hergebruik boven meer verkopen: hij walks the talk. Kunnen we het boek na lezing terugsturen naar de uitgeverij?
Je kunt dit boek kopen voor EUR 20,95 bij Managementboek.nl en Bol.com.
Verder lezen?
Als ik denk aan duurzaamheid, dan is het eerste boek dat in mij opkomt ‘Donuteconomie’ van Kate Raworth. Een subliem boek, dat afschuw opwekt, verbaast en inspireert. Kate stelt zowel ons misbruik van de aarde als de wereldwijde ongelijkheid in welvaart aan de orde, èn komt met oplossingen die, op kleine schaal, al werken. Als we maar willen, kunnen we heel veel aanpakken. Ik schreef vol enthousiasme een recensie en een Samenvatting over dit boek. Lees bij voorkeur het volledige exemplaar, te koop voor EUR 17,50 bij Managementboek.nl en Bol.com. En anders lees je mijn (duurzame want ePub) Samenvatting, voor een paar Euro te koop in de shop en bij Bol.com!
Een ander boek over de circulaire economie is ‘Circulaire economie als lifestyle’ van Bas Luiting. Ik ken het boek niet, maar de auteur lijkt niet de eerste de beste te zijn: hij won met het Plug-In-City collectief de Award “Beste circulaire werklocatie van Nederland 2017′. Bij MVO Nederland / De Groene Zaak is hij als partner actief in het koplopersnetwerk en is Entrepreneurial Fellow van Het Groene Brein. Je kunt dit boek kopen voor EUR 14,95 bij Managementboek.nl en Bol.com.
Heel interessant is ook ‘De blauwe economie’ van Gunther Pauli, wat over biomimicry gaat. De auteur is lid van de nog steeds actieve Club van Rome. Deze organisatie was zo onder de indruk van het innovatieve denken van de auteur dat het boek de status ‘rapport aan de Club van Rome’ verkreeg. De beschreven innovaties op basis van kennis van ecologische systemen zijn indrukwekkend door de voordelen boven bestaande werkwijzen, maar ook door de banengroei die toepassing ervan kan opleveren. Een pittig, maar hoopvol boek. Te koop voor EUR 25,99 bij Managementboek.nl en Bol.com.
Elly Stroo Cloeck is projectmanager en auteur bij ESCIA. Ze schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken, verzorgt managementboek-gebaseerde permanente educatie èn is jurylid voor ‘Managementboek van het jaar 2020’. Ze ‘circulairt’ haar boeken via BookCrossing.com.