Als je als organisatie rigoureus wilt veranderen, transformeren, begin dan vooral géén verandertraject met een breed draagvlak. Zo haal je namelijk weerstand binnen, mensen die direct duidelijk maken niet mee te willen doen, maar ook ‘meestribbelaars’: ze zeggen ‘goed idee’, maar blijven gewoon doen wat ze altijd deden. Nee, begin met een smal en diep draagvlak, van friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars.
Dit smalle en diepe draagvlak vond ik een van de meest waardevolle punten uit het boek ‘Omwenteling’ van Jan Rotmans uit 2017. Dit boek geeft op een heel gestructureerde manier weer hoe we de huidige onrust te lijf kunnen op drie niveaus: maatschappij, organisatie en mens. Het is een realistisch boek, wat beschrijft wat er nu speelt, welke organisaties en beroepen het niet zullen redden, en positief is over onze mogelijkheden om te transformeren naar een andere soort maatschappij. Fijn leesvoer voor iedereen die ‘maatschappelijk geëngageerd’ is.
In hoofdstuk 1, Maatschappelijke omwenteling, wordt beschreven welke transities de auteur verwacht. Op de korte termijn is dat maatschappelijke onrust en zelfs chaos door de hervormingen van maatschappelijke stelsels (pensioenstelsel, arbeidsmarkt, etc), door de kwetsbare economie (een nieuwe financiële crisis komt er zeker aan) en de gevolgen van disrupties voor de arbeidsmarkt. Gelukkig is hij wel optimistisch over een goede afloop. Hij denkt dat op de lange termijn disruptieve innovaties ons kunnen helpen met democratische start-ups en de deeleconomie, dat we een nieuw soort economie zullen krijgen gebaseerd op het commonisme en waarde toevoegen, en tenslotte verwacht hij nieuwe vormen van solidariteit om de toenemende ongelijkheid te bestrijden. Hij beschrijft een aantal ‘verandersleutels’ (financieel, juridisch, fiscaal, etc) die we kunnen gebruiken om dit mogelijk te maken.
Hoofdstuk 2 beschrijft de Organisatorische omwenteling, als gevolg van die eerdere maatschappelijke omwenteling. Organisaties moeten wendbaar worden, waarbij veel grote traditionele organisaties het niet gaan redden. Slechts 5% van de organisaties is echt transformatief bezig, waaronder DSM, Philips en Unilever. De arbeidsmarkt verandert, beroepen sterven uit en flexibilisering neemt toe. Grappig uitstapje: Rotmans hield een lezing bij accountants, die hun transitie-aanpak met regels en controle wilden sturen. Dat gaat niet werken, stelde Rotmans (transitie-hoogleraar). Maar dat is ons vak, zeiden de accountants……Ook hier worden een aantal verandersleutels gegeven: neem de tijd, creëer een smal en diep draagvlak, ontwikkel een veranderstrategie, creëer experimenteerruimte en een veilige omgeving. Dit hoofdstuk wordt gecompleteerd met een aantal verhalen van Rotmans als adviseur bij diverse ondernemingen. Hij is hier bepaald niet positief over het transformatievermogen van bijvoorbeeld de grote banken en woningcorporaties.
Het derde hoofdstuk gaat over Menselijke omwenteling. Ook mensen moeten wendbaar worden: leren van ervaringen, nieuwsgierig zijn, onzekerheid accepteren, co-creëren in inclusieve teams. Transformatieve mensen gaan nog en stap verder, volgen een innerlijk kompas en verbinden handen, hoofd en hart. Onderzoeken en overwinnen hun diepste angst. Verandersleutels zijn: neem de tijd, begin klein vanuit een hoger doel, ontwikkel een veranderstrategie, geniet van het overwinnen van (je eigen en andermans) weerstand, doe het niet alleen, durf te falen. Ook hier een aantal voorbeelden, maar dit keer zijn het wèl succesverhalen.
Inhoudelijk heeft Rotmans een prima betoog, zoals je van een hoogleraar Duurzaamheid en transities mag verwachten. Het taalgebruik is wel wat taai, óók hoogleraar-achtig met hier en daar lange zinnen die zo uit een wetenschappelijk artikel lijken te komen. Anderzijds heeft hij leuke woordspelingen. ‘De overheid moet meer faciliteren, dus een transitie naar onderheid, en van onderdanen naar overdanen.’
De structuur van het betoog is duidelijk, maar wordt dat pas bij de tweede keer lezen: aparte sub-hoofdstukken voor bronnen, verandersleutels en dergelijke hadden misschien geholpen, of misschien wel af en toe een witregel? De voorbeelden van organisaties en personen zijn interessant en herkenbaar, maar in de persoonlijke ervaringen van Rotmans bespeur ik wel wat ego-tripperij. Dit blijkt ook uit de literatuurlijst: een zeer groot gedeelte bestaat uit eigen artikelen.
Een beetje zorgwekkend is wel zijn verhaal over de visionaire directeur van een grote woco. Een van de weinigen met een strategie voor verduurzaming van de woningvoorraad. Rotmans is onder de indruk! Helaas, de man was van Vestia en had blijkbaar ook een strategie voor fraude. Hopelijk gaat transformatief en dief niet altijd samen.
Je kunt dit boek bestellen voor EUR 7,99 (eBook) bij Managementboek.nl en Bol.com
Verder lezen?
Rotmans verwijst bij de beschrijving van de maatschappelijke onrust onder andere naar Thomas Piketty’s ‘Kapitaal in de 21-ste eeuw’, waarin Piketty een groot aantal gegevens uit de laatste twee eeuwen en uit twintig landen analyseert. Zo weet hij fundamentele economische en sociale processen bloot te leggen. Je kunt dit boek bestellen voor EUR 17,50 bij Managementboek.nl en voor EUR 12,99 (eBook) bij Bol.com.
In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op persoonlijke transformatie, met handen, hoofd en hart. Er wordt inspiratie ontleend aan ‘Kairos’ van Joke Hermsen. Welke nieuwe denkrichting moet er gekozen worden opdat er werkelijk iets verandert en er een rustiger, duurzamer en evenwichtiger samenleving ontstaat? Je kunt dit boek bestellen voor EUR 12,50 bij Managementboek.nl en voor EUR 7,99 (eBook) bij Bol.com
Over het ‘commonisme’ ofwel de deeleconomie kun je meer lezen in ‘Pioniers van de nieuwe welvaart’ van Kees Klomp en Nadine Maarhuis. ‘Een goed geschreven, aantrekkelijk opgemaakt boek over de betekeniseconomie, met tekeningen en schema’s, veel quotes en inspirerende voorbeelden. Omdat het ingaat op theorie èn praktijk, de harde kant (bedrijfsvoering en winst) èn de zachte kant (drijfveren en altruïsme) belicht, is het afwisselend, interessant en inspirerend.’ Dit schreef ik eerder in mijn recensie. Je kunt dit boek bestellen voor EUR 14,99 (eBook) bij Managementboek.nl en Bol.com
Mijn favoriete boek over de problematiek van duurzaamheid en sociale ongelijkheid blijft toch ‘Donuteconomie’ van Kate Raworth. Een subliem boek, dat afschuw opwekt, verbaast en inspireert. Kate stelt zowel ons misbruik van de aarde als de wereldwijde ongelijkheid in welvaart aan de orde, èn komt met oplossingen die, op kleine schaal, al werken. Als we maar willen, kunnen we heel veel aanpakken. Ik schreef vol enthousiasme een recensie en een Samenvatting over dit boek. Lees bij voorkeur het volledige exemplaar, te koop voor EUR 9,99 (eBook) bij Managementboek.nl en Bol.com. En anders lees je mijn (ook duurzame want ePub) Samenvatting, te koop bij ESCIA en Bol.com voor maar EUR 3,44!
Elly Stroo Cloeck is projectmanager en auteur bij ESCIA. Ze schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken, verzorgt managementboek-gebaseerde permanente educatie èn is jurylid voor ‘Managementboek van het jaar 2020’.