Ik las Een nieuw sociaal contract van Pieter Omtzigt uit 2021. Waarom? Omtzigt is behoorlijk vaak in het nieuws deze dagen (begin maart 2024). Zowel positief, omdat hij hamert op de rechtsstaat, als negatief, als hij twijfelt of emotioneel is. Hij is niet de typische politicus, met holle woorden, oppervlakkig of een teflon-humeur. Tijd dus om hem beter te leren kennen.
En dat doe ik door zijn boek van de plank te pakken; ik pikte het pasgeleden op in een minibieb. Het is niet heel dik, en toch geeft het een heel goed beeld van Omtzigt. Waarom hij een dossiervreter is. Waarom hij zo hamert op rechtvaardigheid. waarom hij twijfelt, en emotioneel kan zijn. Het eerste deel van het boek gaat in op Omtzigt’s achtergrond: op de middelbare school is hij al dol op cijfers en statistiek; hij studeert Economie en Statistiek in Engeland en promoveert in Italië op het gebruik van (wiskundige) modellen, met name voor pensioenstelsels. Dat verklaart al zijn hang naar details, naar feiten. En ook zijn kritiek op het maken van beleid waarbij modellen leidend zijn.
Na 10 jaar buitenland keert hij terug in Nederland en komt bij het CDA op de lijst. Zijn relaas hoe het er in de politiek aan toe gaat is deels wel bekend, maar het blijft af en toe bepaald schokkend. Zijn ervaringen bij de EU (hij is sinds 2004 lid van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa) zijn boeiend, hij maakt zich er terecht druk om dat de houding tegenover ISIS-aanhangers zo slap is, in héél Europa. Teruggekeerde Syriëgangers krijgen (te) makkelijk een andere identiteit. En ook het corruptieschandaal rond Azerbeidzjan komt aan bod. De frustratie én verontwaardiging spat van de pagina’s af.
Modellen en rechtvaardigheid
Terug naar de modellen. Omtzigt stelt dat deze ondersteunend moeten zijn aan de realiteit, dat het effect op mensen niet uit het oog moet worden verloren. Later in het boek gaat hij in op een aantal voorbeelden van overheidsbeleid waar dat andersom is. Hij toont aan dat de aannames bij de modellen onvoldoende gecontroleerd worden en vaak té onzeker zijn. Ook geeft hij voorbeelden van modellen waar niemand, behalve de (particuliere) maker, inzicht in heeft. Dan kún je ook niks controleren, ook al zou je het willen. En dan natuurlijk de Toeslagenaffaire, waar een groot deel van het boek over gaat, waar het effect op mensen totaal niet interessant bleek. Dit toont uiteindelijk de noodzaak aan van een nieuw sociaal contract, wat draait om machtsevenwicht en herstel van vertrouwen.
10 voorstellen
Omtzigt geeft 10 voorstellen om dat vertrouwen te herstellen en een effectieve rechtsstaat te bouwen. 1. Het grondwettelijk hof (interessant punt, dat snap ik nu beter); 2. Vernieuwing van het kiesstelsel; 3. Een betere manier van werken van de Tweede Kamer; 4. Betere rechtsbescherming voor burgers; 5. Een professionele en benaderbare ambtelijke dienst; 6. Beter extern toezicht en onderzoek; 7. Een onafhankelijk maatschappelijk middenveld (scholen, ziekenhuizen, sportverenigingen, etc.); 8. Serieus nemen van de grondwettelijke taken, m.n. huisvesing, onderwijs, bestaansminimum; 9. Minder planbureaus en modellen, meer mensen en denktanks. 10. Openheid van informatie en een goede informatiehuishouding. O ja, en minder voorlichters! Dat komt een aantal keren terug. Plus: een verandering van mentaliteit: de overheid moet dienend zijn.
Het boek is niet supervlot geschreven, heeft (te) veel details en leest soms als een rapport, soms als een aanklacht. Typisch Omtzigt, lekker authentiek. Het toont zeker aan dat Omtzigt een groot rechtvaardigheidsgevoel heeft. Hij beschrijft af en toe zóveel achterbaksheid bij collega’s, dat ik me afvraag hoe een integere politicus nog kan functioneren. Ook schokkend: alle controle- en toezichtfuncties, zoals de ADR, worden niet goed geïnformeerd en hun rapporten gewoon genegeerd, allemaal straffeloos. Zo erg is het zelfs in het bedrijfsleven niet! Behalve misschien in Azerbeidzjan. Ken ik Omtzigt nu beter? Jawel, en ik begrijp nu ook waar zijn gedrag vandaan komt. Wie zou níét emotioneel worden van zo’n werkomgeving?
Ik gaf het boek 3 1/2 *.
Koop Een nieuw sociaal contract
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!