‘We koloniseren de toekomst, zoals we in het verleden gebieden koloniseerden. Zoals Australië, wat we terra nullius noemden, niemandsland, terwijl er zát mensen woonden. En nu hebben we tempus nullius, niemandstijd. Alsof er in de toekomst geen mensen wonen op onze aarde. Maar die wonen er wél, maar kunnen nu, als ongeboren generatie, niets doen, net als destijds de aboriginals’. Wat een sterke opening van het boek De goede voorouder van Roman Krznaric uit 2021!
‘We behandelen de toekomst als een buitenpost, waar we ongehinderd technologische risico’s kunnen nemen, vrijelijk kernafval kunnen dumpen, ons ongestraft te buiten kunnen gaan aan ecologische verloedering en naar hartenlust kunnen plunderen.’ Dat komt omdat we te veel aan kortetermijndenken doen, en te weinig aan langetermijndenken.
Het belang van langetermijndenken
Zo heel langzaamaan realiseren we ons het belang van langetermijndenken. Hebben we daar aanleg voor, kunnen we het leren? Hoe dan? Dit is het uitgangspunt van dit uitstekende boek, waarin veel onderwerpen aan de orde komen met als rode draad: rekening houden met de generaties na ons. Ik vond het superleerzaam, op elke bladzijde las ik wel iets nieuws. Daarnaast is het betoog erg overtuigend, en ook hoopvol: er gebeurt al veel, en ook vroeger deden we al veel. Dit kunnen we opschalen, opnieuw uitrollen, cultiveren. En ook: empathie gaan voelen met toekomstige generaties, intergenerationele rechtvaardigheid ontwerpen, planetair rentmeesterschap herintroduceren.
Deel 1 van De goede voorouder toont onder andere aan dat we best aan de lange(re) termijn kunnen denken, want dat bewijst de landbouwrevolutie. Als jagers-verzamelaars aten we de zaden van vruchten en planten. Totdat we ontdekten dat als we deze zaden in de grond stopten, we na verloop van tijd veel méér te eten hadden. Wel moesten we de verleiding weerstaan om de bewaarde zaden in de lange hongerige wintermaanden alsnog op te eten. Die bewuste actie van vooruitkijken maakt ons uniek, en is een relatief recente toevoeging aan ons brein.
Het managementboek De goede voorouder …
…geeft ons in deel 2 6 manieren om ons langetermijndenken te cultiveren. Prachtige overzichten met veel voorbeelden en historie, ontleend aan talloze boeken (die ik nu allemaal wil lezen!). Even (te) kort door de bocht:
1. Nederigheid tegenover de diepe tijd.
Diepe tijd is gebaseerd op de kosmologische tijd. Ons bestaan valt daarbij in het niet. We kunnen inmiddels miljarden jaren terug in het verleden, maar ons iets voorstellen miljarden jaren in de toekomst, is maar weinigen gegeven, denk aan H.G. Wells en zijn Tijdmachine die naar het jaar 802701 gaat. We kunnen dit ‘diepe tijd’ denken oefenen door bijvoorbeeld 02023 te schrijven, of naar eeuwenoude bomen te kijken.
2. Erflatersmentaliteit.
Het nalaten van iets kennen we al eeuwen. We laten standbeelden van onszelf oprichten (herinnering aan onze glorie), laten onze kinderen een erfenis na, of tradities aan onze nakomelingen. We kunnen ook breder kijken: infrastructuur en medicijnen kregen we van de generaties voor ons, en laten we na aan de generaties na ons. Het planten van een boom is ook een ‘legaat’’, en ook het stoppen met het eten van vlees. De Maori’s kennen het fenomeen whakapapa, je bent een schakel in een keten van mensen, al je voorouders en al je nakomelingen. In zo’n gemeenschap is er sprake van empathie over de tijd heen.
3. Intergenerationele rechtvaardigheid.
Rekening houden met toekomstige mensen of gebeurtenissen is lastig, we ‘disconteren’. Geld is in de toekomst minder waard, en ook heb je liever EUR 2000 nu dan EUR 5000 over 10 jaar. Belangen hebben een steeds minder gewicht naarmate ze verder in de toekomst spelen. Dat geldt ook voor investeringen in de zorg (liever een paar levens nu redden, dan meer levens in de toekomst) en het milieu. Voordelen die pas over 25 of 50 jaar spelen zijn verwaarloosbaar. Een mens nu is veel meer waard dan een mens over 50 jaar. Dat klinkt als … slavernij. Als temporele discriminatie. Niet als rechtvaardigheid naar toekomstige generaties. Krznaric onderscheidt 4 morele motieven om ons wél om toekomstige generaties te bekommeren. Die zijn bepaald het overdenken (en gebruiken!) waard.
4. Kathedraal-denken.
We waren in het verleden best goed in lange termijn-denken, zo blijkt bijvoorbeeld uit de kerk het Munster, in Ulm, waaraan men 513 jaar bouwde. De burgers van Ulm, die bet betaalden, wisten tevoren dat de kerk niet tijdens hun leven af zou komen, en tóch begonnen ze eraan. De bekendere Sagrada Familia is al 141 jaar onderhanden. De bouwers verwachtten dat de ‘christelijke kerk’ er ook na eeuwen nog zou zijn. Maar denk ook aan het bouwen van zaadkluizen, die 1000-den jaren moeten blijven bestaan.
5. Holistisch voorspellen.
Deze vorm van voorspellen gaat niet over een bedrijf, maar over de mensheid, en betreft niet een paar jaar, maar eeuwen. De kern is scenarioplanning en het herkennen en toepassen van patronen, waarvan de S-curve, over toenemende en afvlakkende groei, de belangrijkste is. Deze twee tools leiden tot 3 mogelijke toekomsten voor de menselijke beschaving: Ineenstorting, we gaan door zoals we gewend zijn met een resultaat extreme ongelijkheid; Hervorming, we doen mondjesmaat wat, met als resultaat ook ineenstorting maar minder snel; en Transformatie, radicale systeemverandering.
6. Transcendent doel.
Een soort kompas, of poolster, als basis voor een ‘heilig’ project. Krznaric onderscheidt 5 doelen: Eeuwige vooruitgang (materiële welstand), Utopische droom (ideale samenleving op basis van overtuigingen), Technobevrijding (naar de sterren en lichaams-’verbetering’), Overlevingsmodus (aanpassen en nieuwe vaardigheden ontwikkelen), Gedijen op aarde (in de Donut leven). Natuurlijk kiest hij voor het laatste. In die zin is dit boek wel heel breed, maar niet geheel objectief.
Autoritair bewind
Is er voor langetermijndenken een autoritair bewind nodig? Velen beweren dat, maar de statistieken bewijzen het tegendeel. In het verleden waren het voornamelijk de democratische regimes die de voorkeur gaven aan langetermijnplannen. Maar er is vaak wel een crisis nodig voor de benodigde systeemverandering, denk aan The Great Stink (Londen, de start van het bouwen van dure, solide riolen) en de Grote Depressie (VS). Klimaatverandering wordt nog steeds niet als crisis gezien.
Tijdsrebellie
Deel 3 van De goede voorouder gaat over Tijdsrebellie: wat we kunnen doen en nu al doen om van kortetermijndenken naar langetermijndenken te gaan. Er worden zeer veel voorbeelden gegeven in drie domeinen: politiek, economie en cultuur.
Binnen de politiek is daar bijvoorbeeld de stroming ‘diepe democratie’, waarmee de kortzichtigheid van de huidige politiek wordt bestreden. Zo is er het idee van autonome stadsstaten of bioregionale gebieden, met een hoge burgerparticipatie. Maar ook ‘jeugdquota’, en intergenerationele begrotingen.
Qua economie moeten we naar een ecologische economie, zoals de Donut, met haar ecologische bovengrens en sociale ondergrens. In ieder geval moet kortetermijndenken van het kapitalisme aan banden worden gelegd. Interessant hierbij is het voorstel van Jeremy Lent over de te betalen belasting bij de verkoop van aandelen, om speculatie tegen te gaan: 5% bij verkoop <1 jaar, 3% bij <3 jaar, 1% bij <20 jaar, 0% bij >20 jaar.
Bij cultuur wijst Krznaric erop dat een culturele revolutie (zoals van socialisme naar kapitalisme, van religie naar seculiere waarden) makkelijker is dan een biologische evolutie, die nodig zou zijn om ons aan te passen aan een nieuwe omgeving: tot een culturele evolutie kun je gewoon besluiten. En het is ook nog eens sneller. Maar de aanpassingen zitten niet in ons DNA, dus moeten ze met onderwijs en kunst ‘ingeprent’ worden. En dat is precies wat nu gebeurt met het langetermijndenken. Denk aan science fictionboeken en -films, aan de Future Library, aan het Interaction Lab waar je met AR kunt ‘duiken’ naar een koraalrif in 2040.
Hoe kun jij een goede voorouder zijn?
Door allereerst niet in ‘jij’ maar in ‘wij’ te denken. Collectieve actie is namelijk nodig. Maar ook individueel moeten we dingen doen. Verliefd worden op (een stuk van) de natuur. Empathie voelen met de generaties na ons. Leren om langetermijn te denken, door ons te verdiepen in de 6 manieren.
Geweldig filosofisch boek
De goede voorouder is een geweldig boek dat ik zeker nog een keer ga herlezen. Zóveel informatie, ik schreef 4 A4tjes vol met aantekeningen. Daarbij zijn de voorbeelden heel erg aansprekend én inspirerend. En leuk: Krznaric verwijst ook regelmatig naar fictieboeken, zoals de Hongerspelen, De weg, Foundations. Zo kun je je heel makkelijk voorstellen welk beeld hij wil scheppen.
Hoewel het boek regelmatig teruggrijpt op de huidige klimaatcrisis, gaat het zeker niet uitsluitend daarom. Het probeert onze verslaving aan ‘instant satisfaction’ aan te pakken, onze kortzichtigheid op vele gebieden. Wat meer langetermijndenken is ook heel goed voor onze mentale gezondheid. En hoe we de wereld, qua natuur, instituties, waarden en normen, voor de volgende generaties willen achterlaten is iets waar we best wat vaker over na zouden moeten denken.
Krznaric heeft een fijne schrijfstijl, niet belerend, wel filosofisch, overtuigend en jargonvrij. Hij weet zijn punt te maken zonder al te activistisch over te komen, terwijl hij zijn mening niet onder stoelen of banken steekt, dat is knap. Heerlijk zijn alle verwijzingen naar boeken en rapporten, mijn leeslijst is weer behoorlijk uitgebreid.
Ik ben geen ouder, wel voorouder. Maar een goede? Daar moet ik zeker invulling aan geven.
Ik gaf het boek 5*
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Koop De goede voorouder
o.a. bij
of
of
Libris.nl, steun je lokale boekhandel
Voor bovenstaande links krijg ik een beetje provisie. Zonder provisie:
- Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
- Of lees het gratis via Kobo-Plus…..
Keus genoeg!
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief.
Of abonneer je op de blog-updates!