In 2016 kwamen er best veel boeken uit over de (slechte) combinatie van duurzaamheid en ons huidige economische model. Een van die boeken is De kanarie in de kolenmijn, van Ewald Engelen (die de financiële kant belicht) en Marianne Thieme (die over duurzaamheid praat). Ook al zijn beiden lid van de Partij van de Dieren, dit is zeker geen politiek pamflet, hoewel de partij hier en daar genoemd wordt.
Het managementboek De kanarie in de kolenmijn …
… is bijzonder vormgegeven en gestructureerd. Het zijn in feite twee afzonderlijke boeken die ondersteboven aan elkaar zijn ‘geplakt’. Op deze manier kan elke auteur zijn eigen schrijfstijl behouden zonder dat het rommelig wordt. De structuur van elk van de boeken is vergelijkbaar: Inleiding, 5 inhoudelijke hoofdstukken, een hoofdstuk ‘Wat nu? en een epiloog. De auteurs verwijzen onderling naar elkaars observaties maar vallen niet in herhaling, zo wordt op een prettige manier toch een eenheid gecreëerd. Mooi bedacht!
De auteurs hebben elk een eigen interpretatie van de kanarie, de vroege waarschuwer. Engelen stelt dat ‘het dier’ die waarschuwer is: deze laat als eerste zien hoe het met de kwaliteit van onze planeet gesteld is (door uit te sterven, bijvoorbeeld). Thieme vergelijkt juist de PvdD als kanarie, die waarschuwt dat een mensheid die slecht met dieren omgaat, ook de mensen niet zal respecteren. Daar kan ze best gelijk in hebben.
Ewald Engelen
Engelen behandelt in zijn Economie-deel een aantal onderwerpen die (inmiddels) heel vaak de revue passeren: schaalgrootte, globalisering, schuldengroei, financialisering, korte termijnfocus, groeifocus, corpocratie. Hij heeft echter ook een aantal opvallende observaties om zijn betoog kracht bij te zetten, bijvoorbeeld:
- Onze rivieren worden weer schoner, de Scandinavische wouden zijn minder verzuurd, wat goed! Nou, dat komt door de-industrialisatie, we verplaatsen de smerige industrie naar andere landen, waar de milieuwetgeving soepeler is. Is dat het juichen waard? In 1991 ging bij de Wereldbank een intern memo rond waarin een mondiale markt voor giftig afval werd voorgesteld. De onderbevolkte landen in Afrika waren ook ‘ondervervuild’ en zouden het geld goed kunnen gebruiken. Het plan ging niet door, de economen vonden het een prima idee, de publieke opinie was minder positief.
- Door de globalisering worden onderdelen van de productieketen dáár ondergebracht waar de lonen het laagst zijn en de regels het soepelst. Dit levert een enorme hoeveelheid transport van half-fabrikaten op, met bijbehorende CO2-emissie (zo’n 3% van het totaal). Wat een verspilling!
- Milieuvervuiling gaat niet ten koste van het bbp, het laten opruimen is goed voor het bbp. Perverse prikkel?
- Het PGGM ging in 2016 beleggen in ‘synthetische CLO’s’, collateralized loan obligations. Het nam het faillissementsrisico op 2,3 miljard aan leningen aan MKB’s tegen een premie over van Santander. Je kunt het zien als een weddenschap tussen banken over de kredietwaardigheid van 6000 kleinbedrijven. Jammer dat ze dat geld niet investeren in, zeg maar, zonne- en windenergieprojecten in eigen land. Rendement is alles, zaken ‘waar we wat aan hebben’ tellen niet.
- Middel wordt doel. We toetsen niet meer om te zien wat we hebben geleerd, maar leren om een toets te halen. We werken om beloond te worden met bonussen, terwijl die oorspronkelijk de beloning waren voor het resultaat van ons werk wat we om andere redenen deden: trot op ons vakmanschap, plezier.
- Schaalvergroting leidt tot grotere onderhandelingsmacht. Wist je dat er voor ál ons voedsel, 65.000 boeren, 6.500 fabrikanten, 4.400 supermarkten en maar 5 (!!) inkoopkantoren zijn? Hoeveel macht denk je dat die hebben?
Marianne Thieme
Thieme pakt de ecologische kant op, met biodiversiteit, water, zoönosen, voedselvoorziening en landbouwmythes (hoeveel we alleen maar doorvoeren en niet produceren; de rendementen van de melkveehouderij). Opvallend is dat zij meer politieke standpunten in haar verhaal verwerkt, met name in het laatste ‘Wat nu?’ hoofdstuk. Ook zij doet een aantal boeiende observaties, bijvoorbeeld:
- Minder dan 1% van het water op aarde is geschikt als drinkwater. Veel oorlogen, die gepresenteerd worden als religieuze strijd, gaan over toegang tot zoet water. Landen met grote droogte hebben fabrieken van CocaCola en Nestlé die het schaarse grondwater oppompen om het in flesjes te stoppen en te verkopen aan de bewoners van datzelfde land.
- Het IMF verplichtte Afrikaanse landen om publieke watervoorzieningen te privatiseren.
- Het antibioticagebruik in de megastallen heeft geleid tot bacteriën die zelfs resistent zijn voor colistine (‘het laatste redmiddel’) en die worden aangetroffen bij kippen en kalfjes.
- Als er een uitbraak is van dierziekten die op mensen (kunnen) overspringen, zoals de Q-koorts, heeft het Ministerie van Economische Zaken de leiding, en niet dat van Volksgezondheid. (Zou dat nu, na Corona veranderd zijn?)
- In veel handelsakkoorden staat dat buitenlandse voedselfabrikanten zich niet hoeven te houden aan onze nationale standaarden. Daarom worden we overspoeld met goedkoop, soms genetisch gemanipuleerd voedsel dat onze eigen boeren wegconcurreert (bijv. uit mega-mega-stallen in Oekraïne).
- Het Ex’tax-project, bedacht door Eckart Wintzen in 1994, gaat uit van een belasting op onttrokken waarde (grondstoffen) in plaats van toegevoegde waarde (arbeid). Hierdoor belast je het slechte gedrag, niet het goede. (Kende ik niet, dus gegoogeld: er ligt inmiddels een deltaplan en er zijn gesprekken met de EU).
Evaluatie
Ik vond dit een interessant, goed onderbouwd en origineel boek. Inmiddels zijn we 6 jaar verder en zijn de onderwerpen breder bekend, en zal er aan de cijfermatige berekeningen wel wat veranderd zijn. En aan wetgeving waarschijnlijk ook?
Opvallend is de weerstand tegen Europa, als uitvloeisel van het betoog over de gevaarlijke globalisering en handelsakkoorden. Ook kun je nationaal minder bereiken als het binnen Europa geen draagvlak heeft, en bedreigt zo de democratie. Dat is duidelijk en best een goed argument. Anderzijds zijn er ook positieve dingen aan Europa en zal een beetje meebewegen meer zoden aan de dijk zetten denk ik.
Ik gaf het boek 4*
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Koop het boek De kanarie in de kolenmijn bij
- Bol.com
- Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief.
Of abonneer je op de blog-updates!
[email-subscribers-form id=”1″]