Dubbelganger van Naomi Klein uit 2023 is een heel ander boek geworden dan wat we van haar gewend zijn, veel persoonlijker. Vanuit de verwisseling tussen haarzelf en Naomi Wolf filosofeert Klein over dubbelgangers, alter-ego’s, de Spiegelwereld en Schaduwlanden, complottheorieën, het conflict in Palestina en de dominantie van onze identiteit. Een breed en gevarieerd betoog vol passie!
Enerzijds schrijft Naomi weer over de schaduwkanten van het kapitalisme, zoals in No Logo en De shockdoctrine, en over klimaatverandering, zoals in No Time en Brand. Herkenbare standpunten, waarom ze bekend staat. Anderzijds gaat het over haar man Avi, over haar autistische zoon, over haar Joods-zijn. En over haarzelf, haar ego en natuurlijk haar relatie met haar dubbelganger ‘Andere Naomi’. Die combi maakt het een boeiend, dubbeldik boek met best veel zijpaden en een vrij korte afronding.
Het managementboek Dubbelganger …
… heeft Naomi Wolf als aanleiding, rode draad en slotwoord. Tijdens Covid leeft Klein met haar familie in een afgelegen gebied in Canada. Ze ziet haar vrienden niet en gaat online, op zoek naar afleiding. Ze stuit op De Verwarring: allerlei mensen hebben het over haar en wat ze heeft gezegd en gedaan. Alleen was zij het niet. Het was ‘Andere Naomi’, Naomi Wolf. Klein komt in een identiteitscrisis terecht: als mensen denken dat zij Wolf is, wie is zijzelf dan nog?
Klein is bekend van haar boeken, haar lezingen, haar denkbeelden. Zij heeft een ‘persoonlijk merk’. Dat staat nu onder druk. En niet zo raar. Wolf en zij zijn ongeveer even oud, schreven al jaren over ongeveer dezelfde, vrij linkse, onderwerpen. Wolf was feministe, en beroemd om haar boeken daarover. Ze lijken ook qua uiterlijk wat op elkaar.
Wolf schreef in 2019 ‘Outrages’, een boek waarin ze onterechte conclusies trok, daardoor volledig ‘gecancelled’ werd door ‘links’ en in de vergetelheid terechtkwam. Daarop probeerde ze aandacht te trekken met steeds heftiger en onzinniger uitspraken. Door de voortdurende verwisseling voelt Klein zich vernederd, het is alsof ze inwisselbaar is. Waarom is Wolf, en vele anderen met haar, zo geworden? Gevalletje Dr Jekyll en Mr Hyde, lijkt het. Hoe onzinniger Wolf’s uitspraken, hoe meer aandacht, hoe beter voor haar gekwetste ego.
Dubbelgangers in alle soorten en maten
Klein onderzoekt eerst het fenomeen dubbelganger in het algemeen, puttend uit (beperkt) wetenschappelijk onderzoek en (uitgebreide) literatuur. Philip Roth met zijn boek Operatie Shylock speelt een hoofdrol in deze analyses. Klein raakt hier aan allerlei fenomenen, waarvan mij een aantal opvielen. Zo is daar de groei van het aantal ‘digital doubles’, denk aan avatars, deepfakes, de animaties van ABBA, en zelfs de ‘legacy avatars’: avatars van levende mensen die je ná hun dood kunt oproepen om je te troosten. Maar ook de zelfgecreëerde digitale dubbels op socmed, als je je mooier voordoet dan je bent, en in je CV of motivatiebrieven, waarin je een andere versie van jezelf bedenkt. En ook AI kun je zien als spiegelbeeld, als het dingen produceert ‘in de stijl van …’
Spiegelwereld
Van individuen is het een kleine overstap naar groepen mensen die ‘gespiegeld’ reageren op maatschappelijke issues, en soms zelfs complottheorieën aanhangen. Zo is er ‘wellness-rechts’, die hun lichaam als heilig zien, en daarom corona-vaccins weigeren. Dat die vaccins ook bedoeld zijn om kwetsbaren te beschermen, is geen argument ‘dan hadden zij maar meer verantwoordelijkheid voor hun lichaam moeten nemen’. En hoe kan het dat ‘wij, met onze perfecte lichamen, schadelijk zijn voor een ander?’. Hier zie je de link met radicaal rechts die genetische superioriteit aanhangt. Klein ziet ook dat deze wellness-beweging ontstaat uit een vorm van machteloosheid, en dan is het lichaam iets waar je nog wél controle over hebt. Daarnaast gaan de vaccinaties tegen het wellness-verdienmodel in. Anderen denken weer dat de vaccins bedoeld zijn om ons te vermoorden, of met chips te injecteren.
Wolf schurkt inmiddels tegen Steve Bannon aan, met zijn War Room, waarin hij diverse groepen verenigt. Klein observeert dat Bannon de typisch ‘linkse’ onderwerpen oppakt, die links op dit moment verwaarloost, of er onderling verdeeld over is. Bannon biedt wél oplossingen aan. Maar die oplossingen zijn ook gespiegeld: het tegenovergestelde van wat links zou willen.
Joden
Klein wijdt ook heel wat gedachten aan de Joden, haar Joods-zijn is deel van haar identiteit. Ze merkt op dat het Nazisme ook het spiegelbeeld was van het kolonialisme van de 15de eeuw. Deze kolonisten vonden de oorspronkelijke bewoners van Amerika, Afrika en Australië óók minderwaardig, en hebben óók miljoenen uitgemoord. Ze vervolgt met een analyse van de Jodenhaat en het conflict in Palestina. Ze stelt onder andere dat de zionisten het concept van de 15de-eeuwse kolonisten gebruiken: het land was ‘leeg’, Terra Nullius, want wat er leefde was minderwaardig. De zionisten zijn het spiegelbeeld van de ‘linkse’ Joden, die zich verzetten tegen álle haat en racisme, niet alleen die tegen de Joden.
Dubbelgangers voor het kapitalisme
Klein rondt het boek af met een pleidooi tegen het verheerlijken van ons ego. Het ‘ik’ neemt teveel ruimte in. Ze begon het onderzoek naar Wolf als verdediging van haar eigen persoonlijke merk. Dat ging over in ‘laten gaan’, toen ze zag wat er met Wolf gebeurde in diens jacht op impact en aandacht. Klein breekt een lans voor verbinding met anderen, collectief actie ondernemen, samen ons verdedigen tegen de dreiging van fascisme. En om het kapitalistische systeem te vervangen door een ander systeem. Het goede nieuws is dat er ook van onze huidige systemen ‘dubbelgangers’ zijn: systemen die ooit zijn geprobeerd. En niet zozeer zijn mislukt, maar de kop ingedrukt. Die kunnen dus opnieuw de kop opsteken.
Dagboek
Ik heb vrijwel al Klein’s boeken gelezen, en dit boek is totaal anders dan haar voorgaande. Die gingen over klimaatverandering en kapitalisme, onderwerpen die in dít boek wel terugkomen, maar niet de hoofdrol spelen. Deze analyse van de polarisatie in de wereld en het ontstaan van complottheorieën, wat ze samenvat als de ‘Spiegelwereld’, met als basis onze eigen dubbelgangers, is heel origineel.
Een nadeel is dat ze wat mij betreft erg veel zijpaden bewandelt en haar betoog niet echt een duidelijke rode draad heeft. Echter, Philip Roth en Naomi Wolf komen in het hele boek diverse malen terug en geven zo een kapstok. Uiteindelijk lijkt het meer op een dagboek, een beschrijving van haar onderzoek, en haar gedachten erover. De bronvermelding is dan ook geen lijst met wetenschappelijke onderzoeken, maar een lijst met boeken (niks mis mee!).
De schrijfstijl is, zoals altijd, uiterst gepassioneerd, en haar ideeën dagen uit tot nadere overdenking van onze identiteit, en de valkuilen van egocentrisme.
Ont-zelven
Bijzonder: bij de start van het boek was ze de hoop verloren dat we nog iets aan de dreigende klimaatramp kunnen doen. Maar na het dubbelganger-onderzoek is haar conclusie dat het wél kan: als we de confrontatie met onszelf aangaan. Stoppen met de verheerlijking van ons ego. Een hoopvol einde, daar had ze ook wel iets méér over kunnen schrijven, en wat minder over de complotdenkers. Want het ‘Ont-zelven’, zoals ze het noemt, gaat niet vanzelf.
Ik gaf het boek 3 ½ *
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Koop dit boek
o.a. bij
of
of
Libris.nl, steun je lokale boekhandel
Voor bovenstaande links krijg ik een beetje provisie. Zonder provisie:
- YouBeDo, goed voor jouw goede doel
- Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
Keus genoeg!
Naomi Klein is één van mijn favoriete auteurs. Bijna familie! Hier lees je meer over haar en haar boeken.
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!