Het is erger dan je denkt, veel erger. Dat klimaatverandering langzaam gaat, is een fabeltje. Evenals dat het alleen om de noordpool gaat, het alleen om zeespiegelstijging gaat, dat de rijken kunnen ontsnappen, dat fossiele brandstof nodig is voor economische groei, dat we er wel technologische oplossingen voor zullen vinden. Allemaal niet waar.
Bovenstaande is geen samenvatting van het boek De onbewoonbare aarde, van David Wallace-Wells, maar slechts een samenvatting van de eerste pagina ervan. Bam! Die komt binnen en zet de toon.
En het gaat verder: een andere misvatting is dat het gaat om afzonderlijke incidenten van natuurgeweld, dat orkanen, natuurbranden en dergelijke los van elkaar staan. Dat is niet zo, stelt de auteur, het gaat om kettingreacties. Als voorbeeld: opwarming zorgt voor het smelten van noordpoolijs, wat zorgt voor minder terugkaatsing voor zonlicht, wat zorgt voor snellere opwarming, wat zorgt voor minder CO2 opnamecapaciteit van de oceanen, wat zorgt voor snellere opwarming, wat zorgt voor het smelten van permafrost, wat zorgt voor het vrijkomen van CO2 en methaan, wat zorgt voor snellere opwarming, wat zorgt voor verminderde plantengroei, wat zorgt voor verminderde CO2 opname, wat zorgt voor snellere opwarming, wat zorgt voor meer natuurbranden, wat zorgt voor minder CO2 opname, wat zorgt voor snellere opwarming, wat zorgt voor warmere oceanen, wat zorgt voor minder zuurstof in die oceanen, wat zorgt voor minder fytoplankton in de zee, wat zorgt voor minder CO2 opname, ………Je begrijpt het wel, al op bladzijde 36 zit je niet meer voor de lol, maar wel heel geïnteresseerd te lezen. Geboeid is bepaald een understatement.
Het boek bestaat grofweg uit 3 delen. In het eerste, bepaald inktzwarte deel, lezen we over de huidige situatie, gebaseerd op veel statistieken. Heel leerzaam van dit deel is dat het duidelijk maakt wat de onderlinge afhankelijkheden zijn van alle ontwikkelingen, hoe het klimaatsysteem met alle feedbackloops (voor zover we weten dan) in elkaar zit.
Na de uiteenzetting van de kettingreacties, volgen in deel 2 een aantal kleinere hoofdstukken over de gevolgen: Hittesterfte, honger, verdrinking, natuurbranden, onnatuurlijke rampen, slinkende zoetwatervoorraden, stervende oceanen, ongezonde lucht, opwarmingsplagen, economische ineenstorting, klimaatconflicten en ‘systemen’. (Alles onderbouwd door onderzoeken, het register is dan ook 70 bladzijden dik.) In het hoofdstuk ‘systemen’, waarin de onderlinge afhankelijkheden nog eens worden toegelicht en onze kwetsbaarheid pijnlijk nauwkeurig in cijfers wordt uiteengezet, stelt de auteur: ‘als je het tot deze pagina hebt volgehouden, ben je een moedige lezer’. (Bedankt!, Krijg ik nu een beloning, misschien in de vorm van een oplossing, of een hoopvol perspectief?). Hij gaat nu nog eens stapje verder en geeft aan dat alles wat beschreven is, is gebaseerd op de huidige situatie, dus van 1 graad opwarming, en alleen de known knowns beschrijft. De unknown unknowns, of zwarte zwanen, kunnen nog wel eens veel erger zijn. Of minder, maar dat gelooft hij zelf duidelijk niet. Een van de onzekere factoren is onze reactie op dit alles. We hóéven niet door te gaan met verspillen en vervuilen.
Het derde deel beschrijft hoe we ermee omgaan, dit is wat filosofischer van toon met bijpassende voorbeelden en soms wat moeilijk te volgen zinsneden. Geen oplossingen, en ook geen hoopvol perspectief, helaas.
Hij geeft aan dat de ‘clifi’ (climate fiction) van tegenwoordig misschien wel wat te simpel is (denk aan de film “The Day after Tomorrow”), en dat dit genre binnenkort overbodig is, want dan hebben we ‘the real thing’. Waarom horen we over die real thing niet wat meer van klimaatwetenschappers? Zij zijn terughoudend geworden omdat ze werden beschuldigd van alarmisme en fatalisme. Ook konden ze niet heel precies voorspellingen doen, en hielden dus, als echte wetenschappers, flink wat slagen om de arm. Daarnaast zagen ze wat al die kennis deed met hun collega’s, die wanhopig werden van de toekomst, en willen ze niet dat de hele wereld in een depressie of burn-out terecht komt: want dan gebeurt er helemáál niets meer om het tij te keren. Hoop is een betere motivator. Of toch niet…..want we doen nu óók niets.
Het volgende hoofdstuk gaat onder andere over onze biases en andere denkfouten, die de naderende crisis vervormen. Genoemd worden het referentie-effect, ambiguiteitseffect (onzekerheid vermijden door genoegen te nemen met een ongunstig resultaat, we doen liever niets omdat er teveel mogelijkheden voor actie zijn), antropocentrisch denken (we kunnen het ons niet voorstellen dat de mensheid wel eens aan zijn eind kan komen), automation bias (bovenmatig vertrouwen in automatisering en algoritmen die de goede beslissingen wel zullen nemen), het omstandereffect (afwachten tot een ander iets doet), enzovoorts, enzovoorts. Heel boeiend en ja, het verklaart ook veel.
De bespiegelingen gaan verder over wie ‘er de schuld van gaat krijgen’: na het slavernijverleden, komt straks het klimaatverleden van de westerse landen. Dat kunnen we vast niet met excuses afkopen, maar monetair gemaakt gaat het de draagkracht van ieder land ver te boven. Vervolgens filosoferen we verder over een voortzetting van de mensheid zonder lichaam: het digitaliseren en uploaden van de herseninhoud. Alleen voor de rijken, natuurlijk, zo’n upload gaat niet lukken met je pre-paid sim-kaart. Grappig, maar cru en food for thought.
De afsluiter is gebaseerd op de conclusie die Harari in Sapiens ook trok: we (de mensheid) zijn er met de agrarische revolutie, zo’n 12.000 jaar geleden, niet op vooruit gegaan, maar achteruit. Het ontstaan van de ‘beschaving’ was ook het ontstaan van de klimaatcrisis, omdat we gingen leven in steden, industrialiseerden, en materiële welvaart tè belangrijk gingen vinden.
Zou het zo kunnen zijn dat èlke beschaving, waar dan ook in het heelal, door deze fasen heen gaat? Dat in het heelal, miljarden jaren oud, het tempo waarin beschavingen zichzelf (letterlijk) opbranden, zo hoog ligt, dat deze beschavingen elkaar dus nooit zullen tegenkomen? Hebben we daarom nog nooit een alien gezien? Is de ondergang van onze soort dan onvermijdelijk? Of kiezen we er gewoon voor?
Kunnen we nog wat doen, of is het te laat? Biologisch eten helpt niet, stelt de auteur. Stemmen wel. De politiek is een ethische verdriedubbelaar. Maar die moet dan wel eerst een zeer lange termijnvisie ontwikkelen. En voor Rusland en China zal de opwarming van de aarde op de korte termijn per saldo voordelen opleveren…..
Ben ik na het lezen van dit angstaanjagende boek nu fatalist geworden? Of klimaat-apathisch? Nope, misschien juist nòg gemotiveerder om aandacht voor het klimaat te vragen. En dat kan onder andere door je dit boek aan te raden….
Ik geef het 4 1/2 *.
Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com
Verder lezen?
De auteur verwijst (onder andere) naar Yuval Harari’s Sapiens ‘de biografie van de mensheid’. Uitstekend boek, lees hier meer.
Een wat positiever boek over duurzaamheid is Kate Raworth’s Donuteconomie. Je leest er hier meer over. Hier kun je de Samenvatting gratis downloaden.
De onbewoonbare aarde werd mij aangeraden door Kees Klomp. Hij maakt zich sterk voor de Betekeniseconomie, en schreef onder andere ‘Pioniers van de nieuwe welvaart”. Daar lees je hier meer over.
Elly Stroo Cloeck is projectmanager en auteur bij ESCIA. Ze schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken, verzorgt managementboek-gebaseerde permanente educatie èn is jurylid voor ‘Managementboek van het jaar 2020’.