Het is verbazingwekkend hoe dit boek ‘Flow’ van Mihaly Csikszentmihalyi uit 1990, dus al 30 jaar oud, nog steeds relevant is! Het snijdt tijdloze thema’s aan: ons zoeken naar geluk, en naar een betekenisvol leven. Natuurlijk had het me niet moeten verbazen, tenslotte wordt er vrijwel continue naar dit boek verwezen, ook door managementboeken die zeer recent geschreven zijn. Een tijdloos boek dus.
Ik wilde graag ‘de bron’ van al die flow-referenties lezen, maar ik vroeg me wel af of zo’n gedateerd boek nog wel wat nieuws zou brengen. Jawel dus. Ik had nog nooit van fenomenologisch onderzoek gehoord (ik google wat af tijdens het lezen!). Ook autotelische banen en persoonlijkheden waren nieuw voor mij. Daarover wordt flink uitgeweid in het boek. Ook weet ik nu meer over Hatha yoga. Boeiend! Zo boeiend, dat ik er ook maar gelijk een Samenvatting van schreef! Maar eerst een korte impressie van het boek:
Flow
Door die verwijzingen in andere managementboeken dacht ik dat dit boek met name in zou gaan op hoe je Flow kunt bereiken: door ambitieuze doelen te stellen en te oefenen, oefenen, oefenen. Je vaardigheden steeds meer te verbeteren. Te genieten van wat je doet. Daar gaat het ook over, maar het boek is veel breder, meer filosofisch van aard dan praktisch.
Het startpunt van het boek is onze zoektocht naar geluk. ‘Geluk overkomt ons niet zomaar, is geen toeval. Geluk hangt niet af van de buitenwereld, maar hoe wij die interpreteren. We kunnen de kwaliteit van ons leven zelf bepalen.’ zo stelt het boek. Daarvoor hebben we controle over ons bewustzijn nodig. Het boek gaat dan in op hoe het bewustzijn werkt en hoe we het kunnen beheersen. Daarna beschrijft het hoe we orde kunnen brengen in dat bewustzijn.
Vervolgens leren we waarom sommige dingen leuker zijn dan andere, en wat de voorwaarden zijn voor een Flow-ervaring. Het gaat verder met lichamelijke en zintuigelijke ervaringen (yoga, muziek, maar ook seks en eten), en symbolische ervaringen (poëzie, wiskunde, wetenschap). Dan komt de interactie met anderen aan de orde: met collega’s en met familie en vrienden. We leren hoe we met tegenslag omgaan en hoe mensen in slechte omstandigheden toch van het leven genieten. Tot slot wordt ingegaan op het leiden van een betekenisvol leven.
Betekenis
Betekenis is een thema wat tegenwoordig veel besproken wordt, ook vóór Corona al. Bijzonder dus dat dit thema ook het laatste hoofdstuk van dit boek uitmaakt, waarbij ons op het hart wordt gedrukt in harmonie met de natuur te leven, ons te realiseren dat we onderdeel zijn van het universum, en niet Masters of the Universe.
Interessant is dat de auteur al in hoofdstuk 1 het volgende beeld schetst: ‘Het universum en onze aarde barsten van de gevaren: exploderende sterren, ijs, vuur, overstromingen, virussen…. Als de mens een nieuw product uitvindt, blijken de nevenproducten het milieu te vervuilen. De ene ziekte is nog niet bedwongen of een andere steekt de kop op. Het universum is niet vriendelijk, niet vijandig, maar gewoon onverschillig (naar J.H. Holmes). Daar kunnen we weinig aan veranderen. We begrijpen het steeds beter, maar dat maakt ons niet gelukkiger.’ Zó herkenbaar!
8 factoren voor Flow
De hamvraag is natuurlijk hoe je nu in Flow komt. Uit onderzoek blijkt dat de factoren die maken dat we van een ervaring genieten, bij verschillende activiteiten (schaken, bergbeklimmen, mediteren) toch hetzelfde zijn. Cultuur, sekse, ras, leeftijd, ook dat heeft allemaal weinig invloed. Er zijn 8 fenomenologische factoren die wèl invloed hebben: 1 we weten dat we het kunnen; 2 we kunnen ons concentreren; 3 de activiteit heeft een doel; 4 er komt directe feedback; 5 we zijn betrokken; 6 we hebben het onder controle; 7 we denken niet aan onszelf; en 8 we hebben geen besef van tijd. Hoe meer je geniet, hoe dichter je bij Flow komt.
Wetenschappelijke onderzoeken
Het boek barst van de notes over onderzoeken, het is dus vrij wetenschappelijk ingestoken ondanks de fenomenologische, dus wat filosofische aanpak. Misschien dat de 30 jaar oude onderzoeken recent herhaald zijn en iets andere resultaten geven? Ik vraag het me af: de resultaten zagen er in mijn ogen nog heel plausibel uit, en ook onderzoekers als Kahneman kwamen recenter met overeenkomstige uitkomsten bij onderzoek naar geluk. Omdat het onderwerp vrij tijdloos is, zal dit boek niet snel verouderen.
Leesbaar en herkenbaar
Ik las het boek in het Engels, en had af en toe wel wat moeite met de breedsprakigheid en het wat ouderwetse taalgebruik. Natuurlijk zijn ook de voorbeelden gedateerd: tv-kijken is het toppunt van afleiding, social media komen in het boek niet voor. Echter, de auteur is ironisch en grappig en de voorbeelden zijn (voor mij) heel herkenbaar, wat het boek toch heel goed leesbaar maakt.
Bijzonder is dat in het laatste hoofdstuk, over Betekenis in je leven, ook ingegaan wordt op de vastberadenheid die nodig is om je volledige aandacht op je doelen te blijven richten, en hoeveel moeilijker dat steeds wordt. Vroeger was het doel van de vouw het gezin, tegenwoordig ook haar carrière of iets anders. Vroeger had je je hele leven hetzelfde beroep en zette je je in om daar steeds beter in te worden. Tegenwoordig ‘hoef je niet je hele leven accountant te blijven’. Ha ha, nee zeker niet!
Samenvatting
Ik was behoorlijk onder de indruk van dit boek, en schreef er daarom een Samenvatting van. In 45 minuten lees je 9% van de inhoud, waarbij ik heb getracht alle inzichten mee te nemen! Deze Samenvatting is onder ander te koop in mijn webshop.
Elly Stroo Cloeck is projectmanager en auteur bij ESCIA. Ze schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken, en verzorgt managementboek-gebaseerde permanente educatie.