Ik las Melancholie van de onrust van Joke Hermsen uit 2017. Hermsen ziet twee verschijningsvormen van melancholie: de pathologische, die neigt naar depressie en angst, en de gezonde, die zorgt voor creativiteit.
Melancholie is treuren om wat voorbij is of wat nooit is geweest. Mooi gezegd. Dit essay onderzoekt waarom we minder tegen tegenslag kunnen dan vroeger. Het begint met de relatie tussen melancholie en kunst, met behulp van een aantal schilderijen. Zoals die van een zwaan. Want een zwaan ‘gaat weemoedig zingend de dood tegenmoet’: zwanenzang. Mooi gezegd. Kunst heeft het vermogen om ons mentaal tot rust te brengen, stelt Hermsen, zó jammer dat er zoveel op bezuinigd wordt. Van uit de kunst en nog een aantal vrij abstract geformuleerde essays komt Hermsen bij de wereld van vandaag. Ze besteedt veel tijd aan een analyse van depressie en angst, en hoe die politiek gebruik worden, bijvoorbeeld om vreemdelingenhaat aan te wakkeren. Bij laagopgeleiden komt depressiviteit het meest voor, en zij slikken 5x zoveel pillen daartegen dan de hoogopgeleiden. Wilders maakt ze depressief! Als oplossing draagt ze o.a. het burgerberaad aan, wat kan leiden tot meer betrokkenheid en verbondenheid, en minder wantrouwen jegens de overheid. Dit leest als een politiek pamflet.
Hannah Arendt, Ernst Bloch e.a.
Hermsen gaat uitgebreid in op de visie van filosofen Hannah Arendt (over het verschil tussen wat je bent en wie je bent, interessant) en Ernst Bloch over depressiviteit en angst. Erg boeiend om over hen te lezen. Arendt zag bij de Duitse bevolking na WO1 pathologische melancholie en morele depressie, wat een voedingsbodem was voor de Nazi’s. Kierkegaard komt even voorbij, maar Hermsen vind hem ingewikkeld. Ook Nietzsche komt aan de orde, en veel andere auteurs en filosofen. Aan het eind van het boek maakt Hermsen de cirkel rond naar kunst: deze inspireert om onze melancholie te paren aan hoop op nieuwe mogelijkheden. We moeten leren mijmeren, ons verwonderen, om ons heen kijken. Het Griekse woord scholè staat voor afwachten, nietsdoen, wat een voorwaarde is voor creatief denken. Hiervan is school en scholing afgeleid. Helaas doen we te weinig aan nietsdoen, productiviteit is de God van neoliberaal denken.
Ik ben beginneling op filosofisch gebied en kan moeilijk een onderbouwd oordeel vellen. Het boek start met voor mij abstract en vrij moeilijk taalgebruik, en eindigt met heel concrete taal en inhoud, veelal politiek. Die inhoud is ook nu (2024) relevant: migratie, consumentisme, angst en het verlangen naar vroeger. Veel herkenbare zaken, en ook veel om over na te denken.
Ik gaf het boek geen rating. Goodreads gaf 4 *.
Koop Melancholie van de onrust
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!