Waarom doet de ene leidinggevende het heel goed in een VUCA-omgeving, en de andere niet? En de andere prima in voorspelbare, transparante omgevingen, maar de ene weer niet? Ja, dat zou ik ook wel willen weten! Dus las ik De kunst van niet kiezen van Danny Mullenders uit 2025. Een intrigerende titel: die succesvolle leidinggevenden kiezen niet? En wát dan niet? Danny legt het uit in een fraai betoog waar psychologische theorieën worden gemengd met filosofische overwegingen. De praktijkvoorbeelden zijn herkenbaar voor iedereen, denk ik. Het geheel is geen how-to-stappenplan, maar bedoeld als inspiratie, iets om over na te denken. En daarvoor is er genoeg!
Het uitgangspunt is niet bijzonder origineel, als leidinggevende moet je niet anders gaan leidinggeven maar meer de stijl van leidinggeven toespitsen op de omstandigheden. De verbijzondering in 5 paradoxen is wel goed gevonden. De mix van psychologische theorieën en filosofische stukken was dan weer wél origineel, maar voor mij water en olie: het mengde niet echt lekker. Wat inhoud betreft las ik wel wat nieuwe zaken, en de stukken over onze heuristieken, biases en ander Kahneman-gedachtegoed waren een feest der herkenning.
Het managementboek De kunst van niet kiezen …
… gaat over schijnbare tegenstellingen, die geen of-of dilemma’s zijn, maar spanningsvelden, paradoxen, twee kanten van dezelfde medaille. Hierbij maak je geen keuzes, maar zie je in dat beide kanten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. En dat inzicht vinden we terug bij leidinggevenden die met name 4 specifieke persoonseigenschappen hebben. Zo zijn zij succesvol in het huidige speelveld.
Dat speelveld is veranderd, stelt Danny, bedrijven opereren steeds meer in een omgeving die dynamisch is, onduidelijk, ambigue, complex. (Terwijl ik dit schrijf is Trump bezig met zijn heffingen. Best VUCA!). Dat leidt tot problemen in de interne organisatie. Als reactie hierop kun je die problematiek vereenvoudigen. Je bakent verschillende delen af. En elk probleem heeft dan één oplossing. Je gaat bijvoorbeeld óf voor mensen óf voor resultaat. Maar dat soort tegenstellingen werken niet als het complexer wordt. Je hebt te maken met paradoxen.
5 paradoxen
Een paradox is een spanningsveld met twee uitersten. Geen dilemma dus, waar je moet kiezen tussen twee tegenstellingen. Je moet juist leren om steeds soepeltjes te bewegen tussen die twee uitersten, om niet te kiezen voor een vaste positie ertussen. Het boek onderscheidt 5 paradoxen.
- Individualiteit versus verbondenheid. Je onderscheiden én lid van het team zijn.
- Authenticiteit versus professionaliteit. Bij jezelf blijven én je aanpassen aan andermans verwachtingen van je werk.
- Doelgerichtheid versus procesgerichtheid. Resultaat produceren én goed samenwerken.
- Sturen versus loslaten. Controle én autonomie.
- Nederigheid en heldhaftigheid. Dienend leiderschap en kracht.
Danny heeft zijn eigen praktijkervaringen gebruikt om de persoonlijke eigenschappen te identificeren die zorgen dat je soepel kunt navigeren binnen deze paradoxen. Hij is assessment- en ontwikkelpsycholoog, en ziet daardoor heel veel leidinggevenden.
4 persoonlijke eigenschappen
De 4 eigenschappen zijn:
- Zelfinzicht. Dit deel start met een vrij uitgebreid overzicht van diverse filosofische visies op het Zelf. Daarna volgt een stuk over heuristieken, beoordelingsfouten en meer van Kahneman’s inzichten, allemaal zeer nuttig bij het begrijpen hoeveel domme dingen je onbewust doet.
- Evenwicht. Dit heeft ook een flink filosofisch deel, en gaat met name over emoties. Evenwichtig is een combinatie van emoties reguleren, ontspannen en objectief zijn.
- Ruimdenkendheid. Dit gaat over open staan voor nieuwe dingen en alternatieven. Wat mij specifiek opviel: dit is te leren door o.a. het lezen van boeken, met name biografieën en filosofie, of boeken met steeds verschillende schrijfstijlen. Danny’s suggesties zijn De ondraaglijke lichtheid van het bestaan en Karakter. Beide las ik eerder, maar wat Danny beschrijft haalde ik er, als ik het me goed herinner, niet uit. Nog maar een keer, dan?
- Empathie. Spreekt voor zich, en Danny verwijst o.a. naar Roman Krznaric’s Empathie, zeer lezenswaardig. Ook dit blijkt te verbeteren door het lezen van boeken, met name realistische romans en alweer biografieën, zodat je je ‘kunt verliezen in de complexe emotionele levens van de personages’. Detectives en thrillers doen juist niets voor empathie. Jammer.
Structuur
De structuur die is gebruikt om deze 4 eigenschappen uit te werken is erg prettig. Het start steeds met ‘perspectieven’, waarin een aantal deelonderwerpen aan de orde komen en theoretisch worden uitgewerkt. Daarna volgen de ‘uitdagingen’ waarin bijvoorbeeld biases aan de orde komen. Vervolgens een onderdeel dat ‘ontwikkelen’ van die eigenschap als onderdeel heeft en het sluit af met ‘in een notendop’ waarin niet zozeer een samenvatting wordt gegeven, maar kort in andere woorden de hoofdpunten worden weergegeven.
Cases
Door het hele boek zijn cases gesprenkeld, natuurlijk geanonimiseerd. Maar, zoals Danny zegt, met zulke algemene problematiek dat ze in heel veel bedrijven voorkomen. Elke overeenkomst met je eigen bedrijf is dus zowel toeval, en juist niet toevallig. Ik vond de cases veelal oppervlakkig, niet altijd even goed bij het onderwerp passen, en ook niet altijd het fenomeen ‘niet kiezen’ onderbouwend. Zoals bij de paradox doelgerichtheid versus procesgerichtheid. Een sterke focus op de doelen leidde bij een bedrijf tot burn-out etc. De oplossing is om aandacht aan de onderlinge relatie te geven met teamuitjes en dergelijke. Het ziekteverzuim gaat omlaag, de productiviteit omhoog en de doelen zijn (makkelijker) behaald. Dat lijkt me wat te kort door de bocht. Maar er waren er ook een paar die mij raakten. Binnen het deel Evenwicht is een praktijkvoorbeeld opgenomen over ‘Sanne’ die achter haar doelen aanjaagt, wat steeds een shotje dopamine oplevert. Heel herkenbaar vond ik dat. Ze gaat van ‘gejaagd geluk’ naar ‘stil geluk’, genieten van gewoon er zijn, gearriveerd zijn. Dit is te leren, mindfulness kan helpen. Heel interessant.
Wat vond ik van De kunst van niet kiezen?
Nou, het WOW-gevoel ontbrak, dat had ik wel bij Danny’s vorige boek: Daarom doen ze dat. Misschien omdat het aantal cases minder is/lijkt, terwijl die zo’n mooie kapstok voor theorie vormen. Misschien omdat het minder over assessments gaat, wat voor mij altijd wel een black box was.
In ieder geval zitten er wel zeker originele aspecten aan dit boek, al was het alleen maar de toevoeging van een flinke dosis filosofie aan de psychologische theorieën. Ik vond de twee niet bijster goed mengen. Ik las binnen de psychologische stukken niet superveel nieuws, maar als je Kahneman’s Ons feilbare denken niet uit je hoofd kent, levert het zeker een aantal interessante inzichten over biases en dergelijke op.
Is het onderwerp relevant en langdurig interessant? Ja, dat denk ik wel, leidinggeven blijft een lastig te leren vaardigheid en als leidinggevende ben je al snel de kop van jut bij elke interne strubbeling. Zeker nuttig om je kennis hierover te verbreden dus. Ik las geen specifieke actuele uitdagingen voor leidinggevenden, de behandelde problematiek is van alle tijden.
Over de uitvoering ben ik wat minder te spreken. Ik las het ebook, die begon met een foutieve binnenpagina. Dit boek is niet de 2de druk van juli 2023, maar gloednieuw, uit 2025 dus. Ook zitten er wat structuurfouten in de ePub, veel dubbele bladzijdenummers (lastig als je notities maakt die je later terug wilt lezen), en bovenaan de pagina hoofdstukkopjes die niet altijd overeenkomen met wat je zit te lezen. Dat levert bij mij kleine ergernissen op, die zich ongetwijfeld vertalen naar mijn tevredenheidsgevoel tijdens het lezen, wat weer tot uitdrukking komt in mijn notities en deze recensie. Die biases toch!
Ik gaf het boek 3 ½ *
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Lees De kunst van niet kiezen …
- via de (online) bibliotheek
- digitaal en gratis via Kobo Plus (dat deed ik ook)
- of uit een minibieb!
Koop De kunst van niet kiezen…
- bij de kringloop
- bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes
- bij je lokale boekwinkel, eventueel via Libris
- of via B-Corp Bol (affiliate link)
Keus genoeg!
Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!