Wow, wat een boek! Een meeslepend verslag van een onderzoek naar de herkomst van ons voedsel, dat leest als een detective, vrij grappig is, maar bovenal mij heel veel feiten voorschotelde (pun intended) die ik niet kende. Na het lezen van The Omnivore’s Dilemma van Michael Pollan uit 2006 kijk ik nooit meer hetzelfde naar het eten op mijn bord.
Het boek The Omnivore’s Dilemma …
… geeft antwoord op de vraag: Wat eten we vandaag? Wij mensen zijn alleseters, omnivoren, en hebben dus enorm veel keuze. Maar niet alles wat we kúnnen eten, zouden we móéten eten. Er is (potentieel) voedsel dat ons ziek maakt, of zelfs doodt. Een koala eet eucalyptus-bladeren, en alles wat niet lijkt op, ruikt als, of smaakt naar eucalyptus, eet hij niet. Dat zit in zijn genen. Hoe makkelijk! Bij ons is het lastiger, en (onder andere) daarom hebben we van die grote hersenen gekregen: zodat we ons herinneren dat dát die paddenstoel is waar we eerder zo ziek van werden. Door overlevering weten we dat bittere planten waarschijnlijk giftig zijn en rottend vlees infecties oplevert. Je kúnt het eten, maar het is beter van niet.
Inmiddels hebben we een ander soort dilemma. Niet de natuur, maar de supermarkt geeft ons heel veel keus, en niet elke keuze is even gezond. Of ethisch. De gewone of de organische appel? Steak of geen steak? Wat zijn al die additieven op het etiket? En een BigMac, wat zit dáár nu eigenlijk in? Pollan volgt een drietal voedselketens van de oorsprong tot op ons bord: de industriële, de organische en die van de jager-verzamelaar.
De industriële voedselketen
We beginnen de industriële voedselketen met maïs. Waarom, daar kom je vanzelf achter! We doorlopen 7 fasen en 7 hoofdstukken: plant, boerderij, lift, stal, fabriek, consument, maaltijd. Eerst wat feitjes over de plant: de reden waarom we zo enorm veel maïs verbouwen, is omdat het superefficiënt is: het neemt als C-4 plant enorm veel koolstof (=energie) op, met relatief weinig water. Plantveredelaars hebben inmiddels een maïssoort ontwikkeld die grotere oogsten geeft en zich niet voortplant. He? Ja natuurlijk, zo moet de boer ieder jaar voor zaaigoed terug naar diezelfde veredelaars, dat is hun verdienmodel. Zie het als een patent op iets tegennatuurlijks.
Ook in het hoofdstuk ‘de stal’ las ik boeiende zaken: de koeien eten geen gras, maar maïs met supplementen. Daar worden ze snel vet van. Voor ons is het minder: vlees van maïs-etende koeien heeft meer verzadigd vet dan vlees van graseters. En voor de koeien is het nog veel minder: hun eerste maag, de pens, is gemaakt voor gras, niet voor maïs. Ze krijgen er gasvorming (die op hun longen drukt) en maagzuur van, wat weer leidt tot een verzwakking van hun immuunsysteem, etc. Ze worden er doodziek van. Daar krijgen ze antibiotica voor. Wat weer leidt tot resistente insecten.
Bijna onze hele calorie-inname komt van… maïs
In ‘de fabriek’ komen we erachter dat van maïs ontelbare andere producten gemaakt worden. Meel natuurlijk, maar ook fructose, olie, conserveringsmiddelen, zuren. En uiteindelijk komt dit alles in ‘de maaltijd’ van Pollan terecht, in dit geval fast food: een cheeseburger, kipnuggets, fritjes, salade, cola. De burger bevat ongelofelijk veel maïs, niet alleen in het vlees, maar ook in de ketchup en het broodje. Van de 38 (!) ingrediënten van de nuggets, komen er 13 van maïs (de kip wordt uiteraard ook met maïs gevoerd). De slasaus is grotendeels van maïs. De frietjes zijn in maïsolie gefrituurd. En de cola barst van de fructose. In totaal komt zo’n 65% van de calorieën uit zo’n maaltijd uit (bewerkte) maïs. Maïs is voor ons wat de eucalyptus is voor de koala.
De organische voedselketen
We beginnen de organische voedselketen met gras. Op kleinschalige boerderijen eten koeien, maar ook kippen, gras. Maar niet alle ‘organische’ merken hebben iets met gras te maken! Ik lees dat er industriële organische boerderijen zijn (Pollan noemt ze Big Organic), waarbij het enige verschil met de industriële keten hierboven, het voedsel van de koeien is. Géén gras, maar ‘organisch voer’, zonder chemische bemesting en pesticiden. De stallen zijn hetzelfde …. (denk niet dat deze koeien in de wei staan). In het eindproduct kunnen ook veel additieven zitten, die dan wel gereguleerd zijn.
The Omnivore’s Dilemma gaat in deze keten verder in op de ‘echte’ organische boerderij, hoe een hele variëteit aan dieren op één boerderij een ecologisch evenwicht in stand houdt, de relatieve diervriendelijke en ‘transparante’ slacht (waar je gewoon bij kunt zijn), de markt, en de maaltijd. Ik vond het erg interessant om te lezen hoe koeien grazen: welke grassoorten ze lekker vinden, dat ze regelmatig moeten verkassen, dat het gras er beter van wordt, en zo veel CO2 uit de lucht haalt en in de grond opslaat. En het nut van bomen om kleine weiden: die houden water vast, beschermen gras tegen de wind, goed voor de vogels die de insecten opeten. Het houden van verschillende dieren is circulair: koeien, kippen varkens, kalkoenen, konijnen leven in volledige onderlinge afhankelijkheid. Kippen pikken voedsel uit de koeienvlaai, de mais groeit weer op de kippenpoep. Hier zijn geen antibiotica en pesticiden nodig!
Ik likkebaardde bij de maaltijd: geroosterde kip (vrije uitloop en grasetend), een bijgerecht van zoete maïs, een chocolade-soufflé van boerderij-eieren met donkergele dooiers. De hele bereiding wordt uitgebreid beschreven, Pollan maakt zich er bepaald niet vanaf!
De voedselketen van de jager-verzamelaar
Deze voedselketen is het kortst en gaat uit van ‘het bos’. Pollan gaat (voor het eerst) zelf op jacht met een beroepsjager en schiet een wild varken. Hij verzamelt paddenstoelen (ook onder begeleiding), en bakt zijn eigen brood. Hij heeft een eigen moestuin, dus daar komt het voorgerecht, tuinbonen, en de salade vandaan. Het nagerecht is kersen van de kersenboom van een kennis. Hij noemt het ’slow food’.
Dit deel is gelardeerd met informatieve stukken over dierenrechten, vegetariër worden, hoe dieren gedomesticeerd werden, etc. Pollan geeft ook aan dat deze manier van leven niet meer kan, niet zozeer om de dierenrechten, maar omdat er teveel van ons (mensen) zijn om zo’n leefstijl te kunnen volgen. Hij heeft het alleen eens willen meemaken. Deze maaltijd vond hij het lekkerst, omdat hij het allemaal zelf heeft verzameld. Maar het geeft hem bovenal een gevoel van dankbaarheid voor ons voedsel, wat niet zomaar uit een blikje bij de supermarkt komt, maar van een dier, of een plant. De natuur.
Pollan vindt het belangrijk dat we weten waar ons eten vandaan komt. Als we echt zouden zien wat er in de industriële voedselketen gebeurt, zouden we anders eten, meer organisch, en zeker minder vlees, stelt hij. Ik geloof het gelijk!
Uitzonderlijk boek
Ik vond The Omnivore’s Dilemma een uitstekend boek. Dik, met uitzonderlijk veel feiten en weetjes, maar zeer toegankelijk geschreven, als een detective die het spoor volgt van drie keer een bron van voedsel. De beschrijvingen zijn soms hilarisch, soms emotioneel, altijd persoonlijk. Meeslepend! De meeste aandacht gaat uit naar de industriële voedselketen, deels omdat daar zoveel fasen en bewerkingen in te onderkennen zijn, en ook omdat er zoveel ellendigs te melden valt. En waarschijnlijk ook omdat 90% van het voedsel wat we eten, daarvandaan komt.
Het boek heeft mij kritischer gemaakt op het eten dat ik koop, maar ook op de naamgeving. Wat is organisch precies, en wat bio? Ik eet geen vlees, maar wel kip, en wist niet dat deze ook graag wat gras eten. De beschrijving van de industriële kippenstallen zijn schrijnend, maar ik kan niet zeggen dat ik dat niet al wist. Toch was er blijkbaar nog wat extra informatie nodig om echt afschuw op te roepen bij me. Ik word een nóg ‘moeilijker’ eter.
Wat eet jij vandaag? (Ik at gisteren maïs-soep, en moest er zelf om lachen!)
Ik gaf het boek 5*
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Koop The Omnivore’s Dilemma
o.a. bij
of
Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
Keus genoeg!
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief.
Of abonneer je op de blog-updates!