Vuur gaf ons macht. Roddel liet ons samenwerken. Landbouw maakte hongerig…….naar méér. Mythen zorgden voor wetten en regels. Geld gaf ons iets om te vertrouwen. Tegenstellingen creëerden cultuur. Wetenschap maakte ons dodelijk. Aldus de omslag van het boek Sapiens van Yuval Noah Harari. Ik las dit geweldige boek in één adem uit, ondanks de omvang: 498 pagina’s. Het dekt al deze onderwerpen, en nog veel meer.
Natuurlijk begint dit boek 2,5 miljoen jaar geleden, bij de het geslacht ‘Zuidelijke Aap’, waaruit het geslacht ‘Homo’ evolueerde. Deze ‘Homo’ of Mens verspreidde zich over Noord Afrika, Europa, en Azië, waarbij door de verschillende klimaten, uit dit geslacht verschillende soorten ontstonden: Neanderthalis, Erectus, Soloensis, Floresiensis, Denisova, Rudolfensis, Ergaster en uiteindelijk Sapiens. Niet na elkaar, maar min of meer gelijktijdig. Erectus hield het het langst vol: 2 miljoen jaar. Dat record gaat Sapiens niet verbreken, we mogen al blij zijn als we de volgende 1000 jaar als soort overleven. Waarom dat is, legt Harari pas in de allerlaatste hoofdstukken uit. Zo bouwt hij de spanning wel op!
300.000 jaar geleden gebruikten we al vuur. Goed om de leeuwen op afstand te houden, maar nog beter: om op te koken. Zo konden we in een uurtje wegkauwen waar we voorheen 5 uur mee bezig waren. Daarom konden we ook met minder (energie slurpende) darmen toe, en was dus energie over voor grotere hersenen: jumbo brain = jumbo drain, eten en denken gaat niet samen. Meer capaciteit om te denken = meer inventieve manieren om de andere wereldbewoners te doden.
Het boek begint met deel 1: De Cognitieve revolutie. Hierin stelt de auteur dat met name de kunst van de verbeelding, het abstracte denken, ons een overwicht gaf op de andere Menssoorten, die we dan ook uitroeiden.
Daarna deel 2: De Agrarische revolutie. Hierin wordt heel beeldend de overgang van jager-verzamelaar naar boer uiteengezet, inclusief de stelling dat dit bepaald geen vooruitgang was voor het individu: er moest véééél harder gewerkt worden.
Vervolgens deel 3 De Eenwording van de Mensheid. Daarin lezen we over de transitie van de duizenden kleine ‘werelden’ in 10.000 voor Christus, waar mensen niemand kenden buiten hun eigen wereld, en ook niet wisten dat er überhaupt nog andere mensen waren, naar ultieme globalisatie, uiteindelijk bereikt door de kolonisatie van Tasmanië in 1788, toen alle werelden bekend waren. Ongelofelijk om te lezen hoe alle oorspronkelijke bewoners en culturen vernietigd werden!
Tenslotte deel 4 De Wetenschappelijke Revolutie, waarin de rol van de wetenschap vanaf de ontdekkingsreizen uit de 15-de en 16-de eeuw naar voren komt, en de rol van geld hierbij. Ons kapitalisme heeft een prominente plaats, maar komt er niet positief van af!
Het boek eindigt met Het Eind van de Homo Sapiens, hetzij doordat we onze planeet in de vernieling hebben geholpen, hetzij doordat we zoveel van de Sapiens vermengen met kunstmatige intelligentie, kunstmatige ledematen, en biologische en genetische engeneering in het algemeen, dat we een nieuwe soort creëren. Interessant, maar ook verontrustend. Wellicht kunnen we straks eeuwig leven? Maar worden we daar gelukkiger van? Zijn we überhaupt gelukkiger geworden van alle ‘vooruitgang’?
Ik ben wel gelukkig, want wat kan deze auteur geweldig schrijven! Veel droge humor, wat cynisme en vooral de kunst om heel sappig de droge feiten van onze geschiedenis te presenteren. Het leest als een roman en is daardoor heel moeilijk neer te leggen. Hier en daar zijn er plaatjes opgenomen, van de eerste kleitablet, van de wereldkaarten van weleer, van een genetisch gemanipuleerde muis, etc. want die zaken zijn wat moeilijk te omschrijven.
Wist je dat de eerste Mens die we leren kennen via geschrift, Kushim de boekhouder was? Hij leefde in Uruk, ongeveer 3400 voor Christus en registreerde de ontvangst van een lading gerst op een kleitablet. De allereerste bekende naam is niet van een koning, een dichter of zelfs een profeet, maar van een accountant! Toen al!
En wist je dat rond die tijd ook de term ‘Ariër’ opdook in het Sanskriet? Deze Ariërs, oorspronkelijk uit India, stichtten de Perzische, Griekse en Romeinse Rijken. Dat moesten wel supermensen zijn geweest! In ieder geval dachten de geleerden uit de 18-de eeuw dat…
En wist je dat….
Zo gaat dit boek in sneltreinvaart door, het ene weetje na het andere!
Wat ik heel knap vind aan dit boek, is dat het een grote hoeveelheid onderwerpen behandelt (biologie, geschiedenis, economie, religie, taal, gedragswetenschap), het kort en krachtig neerzet zodat het nooit saai wordt, en duidelijk de verbanden ertussen aangeeft. Dat maakt dit boek interessant voor letterlijk iedereen, wat je achtergrond ook is. Het zet veel zaken die we als vanzelfsprekend aannemen, in perspectief. Het maakt je kritisch en laat je nadenken.
Met dat jumbo brain van je!
Je kunt het boek kopen bij Bol.com en Managementboek.nl
Verder lezen?
Harari heeft al een vervolg geschreven: ‘Homo Deus‘ uit 2017. Dit book herhaalt heel kort waar Sapiens 500 bladzijden over doet, en gaat dan verder in een filosofische stijl over de uitdagingen van de toekomst, weer 500 bladzijden. Dit boek staat al op mijn plank, maar jij kunt het hier bestellen.
Het meest recente boek van Harari is ‘21 lessen voor de 21-ste eeuw’, en gaat over het heden, over de opkomst van Trump en andere populisten, over fake news, de kans op een nieuwe wereldoorlog, data privacy en nog veel meer. Het boek is net uit, je kunt het hier bestellen.
Harari gebruikt voor Sapiens zeer veel wetenschappelijke artikelen als referentie. In de eerste hoofdstukken is dat veel over apen en chimpansees, onder andere van Frans de Waal. Deze Nederlandse bioloog schreef ook een aantal boeken. Op de hoofdstukken in Sapiens sluit ‘De aap in ons’ uit 2013 goed aan. Het nieuwste boek van Frans de Waal is ‘Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?’ uit 2017.
In het hoofdstuk over ‘De geur van geld’ maakt Harari gebruik van het boek ‘Schuld’ van David Graeber. Deze auteur schreef onlangs de bestseller ‘Bullshit Jobs’ , waarin hij de mankementen van het kapitalisme blootlegt en zich afvraagt waarom wij nog steeds 40 uur per week werken, terwijl bijna alles wat we ooit deden geautomatiseerd is. Zijn antwoord: we creëerden gewoon extra werk, in de vorm van bullshit jobs. Een uiterst interessant, goed leesbaar en humoristisch boek! Ik schreef er een recensie over en een Samenvatting van!
In het laatste hoofdstuk van Sapiens, vraagt Harari zich af of wij als soort of als individu gelukkiger zijn geworden. De wetenschappelijke onderzoeken die hij daar aanhaalt, komen uit Ons Feilbare Denken van Daniel Kahneman. Ik ben een fan van dit boek, dus er is een recnsie over en een Samenvatting van!