Tsjernobyl was (mede) de schuld van medewerkers met een slaaptekort. En dat geldt ook voor Exxon Valdez. Productiviteitsverlies als gevolg van slaaptekort is al snel 2% van het bbp. Slaaptekort kost een bedrijf per medewerker circa $3000. De kans op ziekte en overlijden stijgt door slaaptekort aanzienlijk. Slaappillen maken dat nog erger.
Heb ik de aandacht? Mooi, want de titel van dit uitstekende boek ‘Slaap’ van Matthew Walker trekt misschien niet zo snel de aandacht als je op zoek bent naar een managementboek. Terwijl er bijzonder veel instaat wat jouw bedrijf (en jezelf en je medewerkers) kan helpen. Oorzaken èn een aanzet voor een oplossing.
Het boek Slaap…
… behandelt alle aspecten van slapen: Wat, wie, waarom, hoe, wanneer. Volledig gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek dus met veel diepgang zonder technisch te worden. De auteur is hoogleraar aan Harvard Medical en directeur van het Center for Human Sleep Science, een echte slaap-specialist dus. Ik licht een paar zaken uit het boek uit, om een indruk van de inhoud te geven.
Deel 1 ‘Slaap: wat is het eigenlijk’ gaat onder andere over hoe dieren slapen, dus wat er evolutionair ontstaan is rond slapen. Ook gaat het over jetlag, cafeïne en melatonine, en hoe slaap verandert tijdens je leven. Boeiend om te lezen is dat alle levende organismen slapen, en dat wanneer ze inslapen en wakker worden niet bepaald wordt door daglicht. Elk levend wezen houdt zèlf, intern, de tijd bij. Hoelang dieren slapen is heel verschillend (olifanten 4 uur, vleermuizen 19), dit is evolutionair bepaald en nog niet te verklaren.
Rem-slaap
Ook hoe ze slapen is verschillend, niet alle dieren hebben rem-slaap (droomslaap). Hoe later in de evolutie ze ontstonden, hoe groter de kans dat ze remslaap hebben. Die rem-slaap is trouwens de oorzaak van creativiteit, wat weer heeft geleid tot onze dominantie in de natuur. Alcohol verstoort de rem-slaap. Dat je het weet…
Een van de vele buitengewoon interessante weetjes uit dit vrij dikke boek is dat veel dieren, waaronder vogels, maar met één hersenhelft tegelijk hoeven te slapen. Als vogels met z’n allen op een dakrand zitten, slapen alle vogels met hun hele brein, behalve de vogels aan de uiteinden. Die slapen met hun ‘binnenkant’ helft, de buitenkant houdt de omgeving in de gaten. Af en toe draaien ze zich om zodat de andere helft kan gaan slapen.
Slaappatroon
Relevanter is het slaappatroon van ons mensen en hoe dat is veranderd door de moderne technologie. Voor de uitvinding van de elektriciteit was middernacht ook echt midden in de nacht: we sliepen van 21.00 tot 0400 uur, en deden we rond lunchtijd nog een tukje van een uur. Het afschaffen van deze siësta heeft trouwens een enorme toename van hart- en vaatziekten tot gevolg gehad.
Slaaptekort
Deel 2 ‘Waarom we moeten slapen’ is puur fysiek: wat hebben je hersenen aan slaap en wat zijn de lichamelijke gevolgen van te weinig slaap. Bijzonder interessant is het deel over de hersengolven en hoe het geheugen werkt. De niet-remslaap zorgt ervoor dat we ons dingen herinneren. Slaap je niet (goed) herinner je je minder. Door de hersengolven tijdens die niet-remslaap te verbeteren, herinner je je dingen beter. Zo kun je je herinneringen manipuleren. Misschien dat we in de toekomst ook herinneringen kunnen laten vergeten.
De gevolgen van te weinig slaap zijn schokkend: met name verkeersongelukken. Na een nacht zonder slaap kun je net zo goed rijden als iemand die dronken is. Niet dus. Ook een klein beetje slaaptekort vergroot de kans op ongelukken al aanzienlijk.
Ouderen slapen minder door diverse redenen (vaak blaasproblemen) wat zorgt voor depressie, lusteloosheid en vergeetachtigheid. Dit lijkt op dementie, maar is het niet. Anderzijds, door slecht slapen worden de amyloid ‘dementie’ eiwitten slechter afgevoerd, wat dus het risico op Alzheimer, tot tientallen jaren later, kan vergroten. Goed om te weten.
Dromen en slaapstoornissen
Dan deel 3: Hoe dromen we en waarom? Hierin wordt onder andere uitgewerkt dat dromen je herinneringen van hun emotionele lading ontdoen. Ook zorgen je dromen ervoor dat je hersenen patronen herkennen uit de ervaringen van de afgelopen dag. Zo kun je problemen oplossen. Je wordt er creatief van. (Paul McCartney zou Yesterday gedroomd hebben en Keith Richards Satisfaction!). Minder rem-slaap is minder dromen is minder creatief is minder innovatie.
En in deel 4 Van slaappillen naar een wakkere samenleving komen slaapstoornissen zoals slaapwandelen, slapeloosheid, narcolepsie en dergelijke aan de orde. Verder waarom je ècht 8 uur moet slapen en niet 6, 75 of meer dan 9 uur. De auteur vergelijkt het met zuurstof: van te weinig maar ook van te veel zuurstof ga je dood.
Natuurlijk wordt hier ook aandacht geschonken aan alles waar we wakker van liggen: waaronder onze smartphones en kunstlicht. Waarom blauw licht slechter is dan geel licht (dit heeft te maken met de gevoeligheid van de lichtreceptoren in onze oogbol).
Bepaald schokkend is het deel over de slaappillen: je kans om te overlijden stijgt aanzienlijk, zo’n 5x zo hoog. Zelfs als je maar heel beperkt slikt (18 pillen per jaar) heb je een 3,6 zo grote kans op overlijden. Hoe kan dat? Door niet-natuurlijke slaap gaat je immuunsysteem achteruit, door de sufheid overdag krijg je sneller een auto-ongeluk, en je kans op kanker stijgt met 40%. Dit deel eindigt met adviezen: goede slaapgewoonten en een cultuuromslag in de samenleving.
Slaap en werk
Een deel van het boek is werk-gerelateerd. Wist je dat onvoldoende slaap veel geld kost door verminderde productiviteit? Uit onderzoek blijkt dat zo’n $2000 – 3500 per persoon per jaar te zijn. Dat loopt voor een beetje multinational al snel in de miljoenen. Voor een heel land gaat het al snel over 2% van het bbp.
Maar ook de creativiteit, intelligentie, motivatie, efficiency, samenwerking en eerlijkheid gaat achteruit. Werknemers met slaaptekort zijn minder ethisch, omdat de voorhoofdskwab die zelfbeheersing regelt, off-line gaat. Beslissingen worden emotioneler, er wordt meer gelogen, en er worden valse declaraties opgemaakt. Ook geef je dan collega’s de schuld van je eigen fouten en ga je met de eer strijken van hún werk. Je gaat de kantjes eraf lopen als je in een team werkt, wat natuurlijk wrok oplevert. Dit alles treedt al op bij verschillen in slaapduur van 20 minuten!
Nog erger: leidinggevenden die slecht slapen zorgen voor minder presterende werknemers, ook al slapen die wèl goed. Alsof het een virus is! Dit heeft te maken met minder charisma, minder inspirerend en enthousiasmerend zijn.
Cultuuromslag
Er is een ingrijpende cultuuromslag nodig, want onze attitude rond slapen is verkeerd. De CEO die zegt met 5 uurtjes slaapt toe te kunnen, de consultant die continu in het vliegtuig zit, we vinden ze stoer. Dom!
Hoe zorg je als werkgever voor goed-uitgeslapen werknemers? Verzekeraar Aetna geeft zijn 50k werknemers een bonus tot $500 als ze langer slapen. Dat is niet alleen zorgzaam, maar ook een staaltje rendements-denken, want de productiviteit en creativiteit gaan omhoog. Een andere methode om een ‘slaapcultuuromslag’ te bewerkstelligen is (extreem) flexibele werktijden, zodat elk chronotype (de vroege vogels en de nachtuilen) goed kan slapen. Nike en Google doen dit inmiddels.
Mensen zeggen vaak dat ze geen tijd hebben om te slapen omdat ze zoveel werk hebben. Misschien is de reden dat ze aan het eind van de dag nog zoveel werk hebben liggen, juist dat ze te weinig slapen. O, en trouwens, je hebt die verminderde productiviteit etc. zelf niet in de gaten.
Leesbaar, vlot, grappig en schokkend
Het boek is heel goed leesbaar, mede omdat het vaak handige vergelijkingen gebruikt. Zoals de schoenveter. Onze DNA strengen worden beschermd door een vlecht van chromosomen, als een schoenveter, met een ‘kapje’ van telomeren aan het eind. Raakt dat beschadigd, dan kan ook je DNA beschadigd raken. En hoe raken die telomeren beschadigd? Juist, slaaptekort. Door die lekkere korte nachten ben je zèlf bezig met genetische modificatie.
Het is heel vlot en vaak ook grappig geschreven. Tegelijkertijd is het schokkend, en dat neemt alleen maar toe naarmate het boek vordert. Eigenlijk wil je het boek wegleggen, als een struisvogel je kop in het zand steken. Maar het positieve is natuurlijk dat je zelf heel veel kunt doen om te voorkomen dat je slaaptekort oploopt. Al was het maar door je te realiseren dat je je opgelopen slaaptekort van door-de-week niet kunt compenseren met uitslapen in het weekeinde. Elke nacht met slaaptekort zorgt voor onmiddellijke schade die niet meer te repareren is. Herinneringen die niet zijn opgeslagen zijn voor altijd weg.
De auteur zegt: ‘als je je slaperig voelt en in slaap valt tijdens het lezen van dit boek zal dit mij, in tegenstelling tot veel andere auteurs, niet ontmoedigen. Integendeel. Het is voor mij de hoogste vorm van lof te weten dat jij, lezer, je geheugen wilt versterken door in slaap te vallen en dus beter te onthouden wat ik je vertel.’ Maar helaas, ik werd inderdaad slaperig van dit boek maar ik viel niet in slaap. Ik kreeg er slapeloze nachten van!
Ik geef het 5 *
Je kunt dit boek bestellen bij Managementboek.nl en Bol.com
Verder lezen?
Over ditzelfde onderwerp las ik eerder De slaaprevolutie van Arianna Huffington. Dat vond ik ook al zo’n onthutsend boek, omdat zij net zo gedetailleerd uit de doeken doet wat de gevolgen van slaaptekort zijn. Haar boek is veel persoonlijker, omdat ze zelf een black-out kreeg door slaaptekort. In haar kantoor gelukkig en niet op de snelweg, maar toch. Te koop bij Managementboek.nl en Bol.com
Een ander interessant boek dat ook vol staat met wetenschappelijke weetjes is Concentratie van Stefan van der Stigchel. Dit boek is heel makkelijk leesbaar, ook de wetenschappelijke onderdelen, en heel gevariëerd door de vele voorbeelden en anekdotes. De tips om je concentratie langer vast te houden zijn bijzonder nuttig! Ik las het boek in 1 ruk uit (3 uur) en had hierbij dus géén last van concentratieproblemen! Wel moest ik vaak hardop lachen. Lees meer in mijn MustRead-beschrijving. Te koop bij Managementboek.nl en Bol.com
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management via haar bedrijf ESCIA. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.