Onsterfelijkheid, Geluk en Goddelijkheid, dat is waar de mensheid naar streeft, en wat we op niet al te lange termijn ook gaan bereiken. Op het eerste gezicht klinkt dit goed. Homo Deus van Yuval Noah Harari slaagt er echter in om deze blik op een mogelijke toekomst van wat kanttekeningen te voorzien.
Homo Deus heeft als ondertitel ‘Een kleine geschiedenis van de toekomst’…
…maar slecht een klein deel van dit geweldige boek gaat over die toekomst. Harari meent dat de toekomst, of de mogelijke opties voor de toekomst, bepaald worden door onze historie en onze huidige waarden. We kunnen die opties bediscussiëren, en andere keuzes maken. Dit boek is dus geen politiek manifest, maar een historische voorspelling van een mogelijke toekomst.
Om die toekomst te begrijpen moeten we eerst begrijpen: wat Homo Sapiens eigenlijk is, hoe het humanisme de dominante ‘religie’ werd en hoe de humanistische droom najagen zorgt voor de vernietiging van het humanisme.
Opbouw van het boek
Daarmee is de opbouw van het boek verklaard. Het begint met een introductiehoofdstuk wat ingaat op de centrale thema’s van het verleden èn het heden. Dan volgt in deel 1 een analyse van het verschil tussen Homo Sapiens en (andere) dieren; in deel 2 een verhandeling over het ontstaan van het humanisme, wat de mens centraal stelt en tenslotte in deel 3 de mogelijke toekomst die we creëren als we doorgaan met wat we aan het doen zijn.
Uitdagingen vroeger en nu
In de introductie gaat Harari in op de problemen die we ‘vroeger’ hadden: hongersnood, epidemieën en oorlog. Bij de epidemieën noemt Harari een feitje dat me, in het licht van Corona, wel even de adem benam: de Spanjaarden namen in 1520 het pokkenvirus mee naar Mexico. Daar leefden toen 22 miljoen Azteken. In 9 maanden gingen 8 miljoen dood, en in de jaren erna nog 12 miljoen. In 1580 waren er nog 2 miljoen Azteken over. Tegenwoordig zijn er regelmatig virusuitbraken, maar die kunnen we steeds beter de baas (stelt dit boek uit 2015). Was een epidemie vroeger een onvermijdelijke natuurlijke calamiteit, tegenwoordig zien we het als het falen van bepaalde mensen (artsen, WHO, politici).
Nu we honger, ziekte en geweld overwonnen hebben, hebben we nieuwe uitdagingen: onsterfelijkheid (door ouderdom en dood te overwinnen), geluk (biochemische processen in de hersenen beïnvloeden) en goddelijkheid. Goddelijkheid volgt vanzelf uit eerste twee, omdat we de volledige macht moeten hebben over onszelf, ons lichaam en onze geest. We maken onszelf supermensen, zoals de goden van het oude Griekenland, niet almachtig maar wel ieder met bijzondere krachten.
Maar wordt de kans dat we onszelf irrelevant gaan vinden, zoals de ouderen van nu die de wereld niet meer begrijpen, dingen niet meer kunnen, daarmee niet ook groter? Irrelevant zijn, er niet meer toe doen, is het ergste wat ons kan overkomen. ‘En misschien is de dood er straks niet meer om ons daarvan te bevrijden’.
Onnavolgbaar
Op zijn eigen, onnavolgbare wijze behandelt Harari in de hierop volgende 3 delen zo’n groot spectrum van onderwerpen dat ik niet eens ga proberen daar een overzicht van te geven. Wel kan ik zeggen dat het hem weer is gelukt om bijna op elke bladzijde een schokkend feit te presenteren, of een gedachtespinsel waar je verder over na wil denken.
In het laatste hoofdstuk duidt Harari 3 manieren waarop onze toekomst zich kan ontvouwen:1. door de toenemende technologie wordt de mensheid nutteloos en dus overbodig. 2. Het individu is niet langer belangrijk, we zullen ons niet meer onderscheiden van elkaar en 3. er ontstaat een klasse van supermensen boven de massa’s ‘normale mensen’. Alle drie visies klinken niet echt aanlokkelijk.
Data Deus
Is Homo Deus dan het eindstation? Harari ziet een cyclus: vroeger hadden we goden, waarvan we dachten dat zij almachtig waren, het leven van zin /bedoeling voorzagen, de kern van ons bestaan vormden. Nu zijn we zelf die goden, wij bepalen zelf de zin van ons leven.
Maar met de opkomst van IT en data ontstaat er in de toekomst een Internet-of-All-Things, niet alleen op aarde maar in het hele heelal, en wij zijn daarin geïntegreerd. Het zal overal zijn, en ook alles beheersen. Dat zal de nieuwe God zijn, Dataisme de nieuwe religie. De algoritmen zullen ons monitoren en voor ons zorgen. Tenslotte zijn wijzelf ook niet meer dan een verzameling biologische algoritmen.
Dat kàn, maar het hoeft niet. Het is een mogelijkheid, waarover we kunnen discussiëren. En als we andere keuzes maken, komt er een andere toekomst tevoorschijn. Homo deus, of Data Deus?
Schrijfstijl
Naast het meeslepende betoog heb ik echt genoten van het taalgebruik, de prachtige zinnen, de mooie woordspelingen (ik las dit boek in het Engels) en de ironische grappen waarmee het boek doorspekt is.
Bijzonder: Harari (of zijn uitgever) stelt zich lekker kwetsbaar op door op de laatste pagina aan te geven dat er wat foutjes in het boek zitten. Niet zo gek: het boek is oorspronkelijk in 2015 geschreven, de Nederlandse vertaling is al aan de 20-ste druk bezig, wat zal dat niet zeggen over de Engelstalige versie? De lezer wordt verwezen naar een website waar die te fouten vinden zijn. Natuurlijk las ik die even door, en er ziet weinig schokkends tussen, soms betreft het alleen een typo. Opvallend is wel dat Harari tot 2x toe een aantal doden noemt, terwijl dit aantal doden èn gewonden zijn. Maar de boodschap die in de vergelijkingen besloten ligt, verandert daardoor niet.
Het is een uitstekend vervolg op Homo Sapiens, maar de boeken kunnen afzonderlijk worden gelezen. Wel is er enige overlap met 21 lessen voor de 21-ste eeuw, die in 2018 werd uitgebracht. Harari stipt in Homo Deus zaken aan die in 21 lessen verder worden uitgewerkt. Daarnaast is de visie van Homo Deus verder in de toekomst gelegen, misschien wel de 22-ste eeuw?
Ik geef het boek 4 1/2*
Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com.
En wat vind jij?
Heb je dit boek al gelezen? Wat vond je ervan?
En ken je de andere boeken van Harari? Laat een reactie achter, ik ben heel benieuwd naar je mening!
Verder lezen
Het eerste boek van Yuval Noah Harari was Sapiens, wat wereldwijd een bestseller werd. Ik was er ook bijzonder van onder de indruk! Het is echt een Must Read! Waarom, dat lees je hier.
Ook Yuval Noah Harari’s meest recente boek, 21 lessen voor de 21-ste eeuw is absoluut de moeite van het lezen waard! Mijn recensie lees je hier.
Bij de zoektocht naar Geluk noemt Harari Epicurus, die dit al in het oude Griekenland aankaartte: het aanbidden van goden was zonde van de tijd, er was geen hiernamaals, en de zin van het leven was dus het zoeken naar geluk. Maar: geluk is niet te vinden in materiële zaken en (seksuele) orgiën maar in zelfbeheersing en vriendschap. Epicurus werd door zijn tijdsgenoten genegeerd, zijn boodschap zal nu meer aanslaan. Ik heb zelf zijn “Brief over het geluk” (ongelezen) in de kast staan. Je koop het bij Bol.com.
Verder verwijst Harari in zijn boek naar onderzoek van Daniel Kahneman, wanneer hij het heeft over welk deel van onze geest nu precies besluiten neemt in het kader van de peak-end theorie. Je leest meer over dit fascinerende onderwerp in zijn Must Read Ons Feilbare Denken, of de Samenvatting daarvan.
In Harari’s betoog over bewustzijn, behandelt hij de positieve psychologie, waar onder andere Mihali Csikszentmihalyi wordt genoemde, en zijn aandacht voor de gezonde geest. Diens bekendste boek is Flow. Je lees hier meer over deze Must Read, of de Samenvatting daarvan.
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management via haar bedrijf ESCIA. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.