Wat denk je? Plegen politici vaker overspel dan artsen? Ja? Hoe zou dat komen, misschien doordat ze meer macht hebben? Of vaker op reis zijn? Nou, eigenlijk dènk je alleen maar dat politici meer aan overspel doen, omdat het bij hen breed uitgemeten wordt in de pers, en overspel van artsen veel minder. Dat is de ‘beschikbaarheidsheuristiek’, een van de bekendste heuristieken (een intuïtieve vuistregel) die Daniel Kahneman en Amos Tversky in de 70er jaren ontdekten. Daniel schreef in 2011 een bestseller over de-niet-zo-rationele-mens: Thinking, Fast and Slow (in het Nederlands: Ons Feilbare Denken). Ik vond het zo goed, ik schreef er een Samenvatting van.
In het managementboek Ons feilbare denken…
… wordt het gedachtegoed van Daniel en Amos uitgewerkt. Hun onderzoek èn conclusie vond zijn weg naar de economie, en was zo wereldschokkend dat (psycholoog!) Daniel er in 2002 de Nobel Memorial prijs voor de Economie voor ontving.
Deze klassieker heeft zoveel indruk op mij gemaakt dat ik er al in 2012 een blog over schreef en me serieus af ging vragen hoe betrouwbaar mijn oordeel was (goede oordeelsvorming is bepaald niet onbelangrijk voor een audit professional!). Ik kwam in vele, vele managementboeken die ik sindsdien gelezen heb, steeds weer verwijzingen naar dit boek tegen, en heb die dikke pil (500 pagina’s!) daarom onlangs samengevat. Herlezen doe je niet zo maar eventjes!
Oordeelsvorming
Het boek gaat over intuïtie en oordeelsvorming, en hoe dat verschrikkelijk mis kan gaan. Intuïtie kan onjuist zijn, dat noemen we een bias, een soort vooroordeel. Maar intuïtie kan ook correct zijn, bijvoorbeeld de intuïtie van een expert, gevoed door jarenlange ervaring en wat in feite meer herkenning van bekende elementen in een nieuwe situatie is. Maar natuurlijk hebben experts óók last van vooroordelen en worden óók door van alles en nog wat beïnvloed. Onbewust!
Systeem 1 en systeem 2
\Intuïtie omschrijft Daniel als Systeem 1, ofwel snel denken. Bedachtzaamheid, de tegenhanger, is Systeem 2, ofwel langzaam denken. Jammer genoeg is Systeem 2 een beetje lui en komt niet zo vaak in actie als wel zou moeten.
Voorbeeld: Uit een enquête onder 300 ouderen in de VS bleek 60% de president te steunen. Dus…..geloof jij dat de meerderheid van de ouderen de president steunt? Realiseer je je wel dat er 60 miljoen ouderen zijn in de VS?
Heel vaak nemen we wat we horen of lezen voor waar aan, tenzij de bron echt duidt op onbetrouwbaarheid. Wat we in de krant lezen is voor ons even waar als wat we bij de koffie-automaat horen. Systeem 1 kent geen twijfel. Systeem 2 wel, maar is lui, en twijfelen is vééél meer werk dan geloven. Dus geloven we dat een heel kleine steekproefomvang precies lijkt op de grote populatie.
Statistiek en algoritmen
Statistiek komt veel voor in dit boek, erg interessant in deze tijd van Big Data en data-analyse. Niet alleen geeft het veel voorbeelden hoe we te snel een oordeel vellen op basis van te weinig informatie (zoals een te kleine steekproefomvang) ook toont het aan dat we onterechte conclusies trekken door teveel informatie!
Een algoritme doet het veel beter, met maar een fractie van diezelfde informatie, dan 75% van de experts, zo blijkt uit onderzoeken. Fascinerend, en er komen heel veel onderzoeken voorbij waarvan de resultaten je zullen verrassen.
5 delen
Het boek bestaat uit 5 delen. Deel I gaat over de basiselementen van het twee-systemen-denken. Deel II gaat over ‘oordeelsheuristieken’ en waarom het voor ons zo moeilijk is om statistisch te denken. Deel III gaat over onze overschatting van wat we weten en hoe we onzekerheid en onwetendheid negeren. Deel IV behandelt de níét economisch rationeel handelende mens. Deel V gaat over de twee ikken: de ervarings-ik en de geheugen-ik, die niet hetzelfde belang hebben. In dit laatste deel leer je onder andere dat we de voorkeur geven aan veel pijn waarvan de heftigheid aan het eind afneemt, boven veel minder pijn die heftig eindigt. Want het is het eind wat we ons herinneren, niet de hele ervaring.
Samenvatting en Permanente Educatie
Je kunt Samenvatting van Daniel Kahneman’s Ons Feilbare Denken kopen in mijn webshop of bij de reguliere eBookwinkels. Voor degenen met een PE-verplichting: ik heb hier ook een Leestoets bij, goed voor 2 PE!
Het oorspronkelijke boek koop je bij Managementboek.nl en bij Bol.com
Verder lezen?
Daniel put uit een bijzonder grote hoeveelheid onderzoeken van collega-onderzoekers, die in diverse vakbladen zijn beschreven. Daarnaast noemt hij een aantal boeken (vaak van dezelfde onderzoekers) die de moeite van het lezen waard zijn. Mijn (in het Nederlands verkrijgbare) selectie:
Malcolm Gladwell’s Intuïtie is door Daniel gebruikt voor een verhaal over een Grieks beeld waarvan kunstkenners wisten dat het vals was, maar hoe ze dat dan wisten? Intuïtie of toch ervaring? Kahneman houdt het op het laatste. Lees mijn recensie over dit boek of de Samenvatting ervan.
Nassim Nicholas Taleb’s De Zwarte Zwaan, wat wordt gebruikt in het deel over overmoed en voorspellen.
Michael Lewis’ Moneyball – De kunst een ongelijk spel te winnen. Dit boek kennen we allemaal wel van de film met Brad Pitt, toch? Het gaat over een honkbalcoach die puur op statistieken zijn team samenstelt, en daar ongekend veel succes mee heeft.
Richard Thaler en Cass Sunstein’s Nudge (de onderzoeken van deze heren worden zeer vaak genoemd door Daniel), een bestseller over slechte keuzes, en hoe je betere kunt maken. Een must-read!
Verder dan nog: Phil Rosenzweig’s Het halo effect en Dan Ariely’s Volkomen onlogisch (Predictably Irrational).
Lees ze en laat je verrassen!
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken.