Zou ik een moord kunnen begaan? Iedereen heeft zich dat wel eens afgevraagd. Maar het blijft vaak bij een fantasie, een theoretische vraag, een moreel dilemma. Totdat je oog-in-oog staat met twee moordenaars. Hun verhalen hoort. Begrip krijgt. Respect krijgt. Kunnen we Ubuntu, de eeuwenoude filosofie van menselijkheid uit Zuid-Afrika gebruiken om ecologische duurzaamheid en sociale ongelijkheid aan te pakken? Het leerzame en indringende boek Opsoek naar Ubutu van Annette Nobuntu Mul uit 2018 geeft inspiratie!
Uit Opsoek naar Ubuntu ….
… was het verhaal over twee van de vier moordenaars van Amy Biehl voor mij het meest aangrijpende onderdeel. Amy Biehl is een blanke Amerikaanse studente die in 1993, 2 jaar na afschaffing van de apartheid, in Zuid-Afrika woont en zich daar inzet voor de multiculturele democratie. In augustus geeft ze twee zwarte jongens een lift naar hun township. Toevallig vindt daar net een bloedige confrontatie tussen een woedende zwarte menigte en de blanke politie plaats. Vier zwarte tieners sleuren haar uit de auto, ondanks het geschreeuw van de twee zwarte lifters dat zij aan hun kant staat. De vier slaan haar de hersens in.
Apartheid
Het boek gaat uitgebreid in op de omstandigheden tijdens de apartheid, de haat tussen blank en zwart, waardoor deze moord (bijna) begrijpelijk wordt. Maar nog veel sterker is wat er ná de moord gebeurt: de ouders van Amy vergeven twee van de moordenaars, betalen hun schoolopleiding en geven ze een baan bij de Amy Biehl Foundation, die 2300 straatkinderen opvangt en opleidt.
Zo proberen ouders en moordenaars de vicieuze cirkel van uitzichtloosheid, geweld en wraak te doorbreken. Vergeving, verzoening, samenwerken is een van de pijlers van Ubuntu, een moeilijk te vertalen begrip (letterlijk: het hoogste wezen worden) wat gaat over ‘mede-menselijkheid’ en is ontstaan bij de Banta-sprekende stammen van Afrika.
Op reis door Zuid-Afrika
Het boek is geschreven als een reis door Zuid-Afrika, waarbij de auteur diverse blanke en zwarte Zuid-Afrikaners interviewt, waaronder de bovenstaande twee moordenaars, de dochter van Desmond Tutu en de bewaker van Nelson Mandela op Robbeneiland.
Ook ‘gewone’ mensen komen aan bod: de gastvrouw van een Bed&Breakfast en een kunstenaar, beiden wonend in een township, vertellen over hun leven.
Ubuntu
Het fenomeen Ubuntu wordt in de verschillende hoofdstukken met verschillende invalshoeken behandeld. Zo komen spiritualiteit, verzoening & vergeving, onderwijs, leiderschap, ondernemerschap, diversiteit en duurzaamheid aan de orde. Ik ben niet zo spiritueel, maar de link met duurzaamheid zette mij wel aan het denken.
Persoonlijke ervaringen van Annette
Het boek is erg mooi vormgegeven met quotes van de geïnterviewden, foto’s en liedteksten van Stef Bos. De schrijfstijl is aantrekkelijk, enerzijds door de vorm, waarin de geïnterviewden letterlijk aan het woord zijn, anderzijds doordat Annette er zoveel van zichzelf in verwerkt: hoe zij zich voelt, haar ervaringen, inclusief een scheiding en een nare gebeurtenis met haar dochter, haar pijn.
Een beetje irritant is de herhaling van een aantal gebeurtenissen of levensverhaal van de hoofdpersonen, nuttig als je het boek in stukjes en beetjes leest maar niet als je het in één ruk uitleest (zoals ik). Minder vond ik ook de wat tè spirituele stukjes als de auteur openbaringen krijgt. Daar ben ik net wat te rationeel voor.
Nelson Mandela
Een interessant hoofdstuk gaat over Christo Brand, tussen 1978 en 1987 de bewaker van Nelson Mandela op Robbeneiland. Hij vertelt dat toen hij als 18-jarige begon aan die baan, hij geïndoctrineerd was met de visie van de apartheid: de zwarte gevangenen waren niet meer dan dieren. Pas op het eiland hoort hij de verhalen van de andere kant: blanke politie die traangasbommen naar basisschoolkinderen gooide, zwarte scholen die in brand werden gestoken.
Hij komt klem te zitten tussen twee werelden en probeert zo menselijk mogelijk te zijn naar de gevangenen. Hij raakt ook bevriend met Mandela en helpt hem met het illegale onderwijs in de gevangenis. Mandela stelde dat je altijd kunt leren, via een ander. Christo leert Mandela Afrikaans spreken en schrijven.
Duurzame samenleving
In het mooie nawoord, van Prof. Dr. Jo Caris, wordt de relatie gelegd tussen Ubuntu en het realiseren van een duurzame samenleving in ecologische, economische en sociaal-politieke zin. Door onze focus op economische groei (met een verwijzing naar het gedachtengoed van econome Kate Raworth) is er competitie tussen mensen. Het gaat niet meer om wat je bezit, maar om wat je bezit in vergelijking met anderen. Het nu voor jezelf is belangrijker dan het later voor anderen, dus putten we de aarde uit.
Dit alles in tegenstelling tot Ubuntu, waarin we er voor elkaar zijn en de omgeving er is voor iedereen. Deze relatie maakt het boek ook zo relevant: hoe kunnen we een beetje Ubuntu toevoegen aan onze westerse levensstijl?
Je kunt dit boek kopen bij Bol.com en Managementboek.nl
Verder lezen?
Op mijn TBR staat Vriendschap in gevangenschap van Christo Brand. In dit boek vertelt de gevangenbewaarder van Mandela over het harde leven op Robbeneiland, en over de mens Mandela. Over de ruim negen jaar die hij daar doorbracht in afzondering, over de betekenis van familie, over volharding en menselijke waardigheid. Het boek bevat ook diverse onbekende anekdotes. Een prachtig, menselijk verhaal, volgens een recensie van een andere lezer. Te koop bij Bol.com en Managementboek.nl
Natuurlijk mag in dit rijtje de biografie van Nelson Mandela niet ontbreken. Ik las De lange weg naar de vrijheid een paar jaar geleden en was diep onder de indruk. Te koop bij Bol.com en Managementboek.nl.
In het nawoord wordt verwezen naar econome Kate Raworth. Zij schreef een geweldig boek over de uitdagingen waar we voor staan, ecologisch en sociaal-economisch. Dit boek, Donuteconomie, is te koop bij Bol.com en Managementboek.nl. Dit boek heb ik wèl gelezen, wat ik ervan vond lees je in mijn recensie. Mijn Samenvatting van Donuteconomie vind je bij Bol.com (ePub) maar ook in ePub èn pdf in mijn eigen webshop.
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken. Ze ontving dit boek van BigBusinessPublishers om te recenseren.