De bacterie is bepaald ondergewaardeerd, dat is mijn conclusie na het lezen van dit geweldige boek van hoogleraar psychiatrie Iris Sommer. Psychiatrie ja: leek mij de relatie tussen bacteriën en het brein nogal vergezocht, inmiddels ben ik óm. Wil jij ook eens van een andere kant kijken naar neurodiversiteit, stress en je persoonlijkheid, lees dan zeker De bacterie en het brein uit 2023. Smeuïg!
Smeuïg is het goede woord. Niet alleen door de zeer prettige schrijfstijl met de bijna menselijke omschrijvingen van de bacteriën (toffe gasten, bijvoorbeeld), ook door het regelmatig terugkomen op het nut van voorkomen en genezen van allerlei afwijkingen, fysiek en mentaal, via het toedienen van bacteriën, oftewel: poeptransplantaties. Daar las ik een paar jaar eerder al over, maar niet zo uitgebreid als in het betoog van Sommer. De ‘smeuïge smurrie’ van een ander kan heel gezond zijn!
Het boek De bacterie en het brein …
… begint zoals veel boeken bij het begin. Bij het allereerste begin zelfs! Een paar miljoen jaar geleden, toen er alleen nog maar archaea (zoals plankton) en, jawel, bacteriën op aarde waren. Op een goede dag kroop een bacterie zowaar in een archaea, en het fusie-wezen bleek een enorm succes. Zo’n succes zelfs, dat hieruit de eerste meercelligen ontstonden, en een paar miljoen jaar later waren wij mensen er. Zonder bacteriën waren we er niet geweest, en dat is nog steeds zo.
Want ik leerde dat het supernuttig is dat een baby via de vagina geboren wordt, in plaats van met een keizersnee. De melkzuurbacteriën uit het vaginavocht komen zo in de mond van de baby. Nee, niet jakkes, maar noodzakelijk. Die baby heeft nog geen enkele bacterie in hun maag of darmen, en die ’toffe gasten’ zijn nodig om melk te verteren. En nee, je kunt niet vanaf dag 1 met fruithapjes beginnen. En ook: flesvoeding mist vaak de juiste bacteriën, dus borstvoeding is het best.
De bacterie en neurodiversiteit
Maar het gaat nu even niet om melk, maar om het brein. Kunnen bacteriën dan in het brein komen? Nee, dat niet. Maar de darmbacteriën leveren wel twee producten op, namelijk korte-ketenvetzuren en celwandmoleculen, die de microgliacel in de hersenen bereiken. En daar gebeurt vervolgens van alles. Ik begrijp uit het betoog dat onze darmflora (onjuiste term zegt Sommer, want bacteriën zijn geen planten, maar ja zo ingeburgerd dat we het maar zo houden) zelfs de Autisme Spectrum Stoornis (ASS) beïnvloeden.
Kinderen met ASS hebben vaak last van hun darmen, verstopping en zuurbranden, wat weer in slecht slapen resulteert. Zij hebben andere verhoudingen darmbacteriën en die darmflora wordt dus beïnvloed door eventuele keizersneeën en flesvoeding. Baby’s die dit hebben meegemaakt hebben een verhoogde kans op ASS. Maar er is goed nieuws: het afwijkende gedrag van ASS-patiënten is te verminderen met … poeptransplantaties, zo stelt een relatief klein onderzoek. Goede poep als medicijn, hoe mooi zou dat zijn!
De bacterie en stress
Het boek gaat verder met de relatie tussen stress en bacteriën. Bij stressvolle situaties maakt ons immuunsysteem een stofje aan, Dectin-1, op basis van een trigger. En die trigger is een afvalproduct van een schimmel, wat normaal gesproken wordt opgeruimd door een darmbacterie. Doet die darmbacterie dat niet, of heb je die bacterie niet, dan ben je dus vatbaarder voor stress. Toediening van die bacterie blijkt bij muizen te helpen …. En uit (beperkt) onderzoek lijkt ook bij mensen verbetering van de darmflora de weerbaarheid tegen stress te verhogen. En waarschijnlijk is een poeptransplantatie niet nodig, kunnen we ons beperken tot pre- en pro-biotica in onze voeding. Verse groenten bijvoorbeeld. Zou het zo simpel zijn?
De bacterie en je persoonlijkheid
Dan je persoonlijkheid, er is onderzoek gedaan gebaseerd op de Big Five: vriendelijkheid, openstaan voor nieuwe indrukken, zorgvuldigheid, neuroticisme (beren op de weg zien), en expressiviteit (snel contact maken). Met name zorgvuldigheid en neuroticisme hangen sterk samen met mentale en lichamelijke aandoeningen, zorgvuldigheid in positieve zin bij bijvoorbeeld diabetes en neuroticisme in negatieve zin, bij bijvoorbeeld depressie. Bij een hoge score op zorgvuldigheid is er van de ene bacterie meer in je darmen, en bij een hoge score op neuroticisme een andere bacterie. Sommer noemt ze natuurlijk allemaal bij naam! Grappig: mensen die openstaan voor nieuwe indrukken hebben de meest gevarieerde darmflora. Óf ze proberen veel meer verschillende soorten voeding, óf ze tongzoenen met veel verschillende mensen, ha ha! Dat laatste is namelijk óók heel effectief bij het uitwisselen van bacteriën, handig om te weten.
De bacterie en andere aandoeningen
De hoofdstukken hierna gaan in op de prikkelbare darm (als je dat hebt, heb je ook vaak last van depressie of een psychiatrische aandoening), overgewicht (je darmflora kan veel calorieën uit je eten halen, of juist minder), ouder worden, Alzheimer en Parkinson.
Bij Parkinson komt een bepaalde maagbacterie meer voor, een minder toffe gast dus, en men vermoedt dat Parkinson begint in de darm en dan via de nervus vagus naar de hersenen wandelt. Veel patiënten hebben dan ook darmproblemen. Anderzijds is er een route via de neus, en verlies van reuk is daar het eerste symptoom van. Daarnaast zijn er twee bacteriën die de opname van het medicijn levodopa belemmeren.
Natuurlijk is onderzocht wat hele oude mensen, uit de Blue Zones zoals Okinawa en Costa Rica nu precies eten. Dat blijkt voeding met heel veel vezels te zijn, en veel vis en weinig vlees. Maar ook de sociale structuur van de samenleving en nog steeds een doel in het leven hebben, spelen mee.
Sommer stelt dat voedingsinterventies heel effectief zouden zijn bij heel veel situaties, en veel te weinig worden toegepast.
De bacterie en rotzooi in onze voeding
Wat er zit aan te komen, of we het nu een goed idee vinden of niet, is genetisch manipulatie van bacteriën die als probiotica gaan dienen. Ze kunnen méér van hun nuttige producten gaan maken, of juist andere producten, stelt Sommer. Of ze breken bepaalde stoffen in de darm juist af. Denk aan pesticiden, conserveringsmiddelen, emulgatoren, alle rotzooi die we met voeding binnenkrijgen en wat onze darmflora beschadigt. (Persoonlijk heb ik liever dat we die rotzooi uit onze voeding weren voordat we het in onze mond stoppen.)
Evaluatie
Het mag duidelijk zijn dat ik heel vaak het WOW-wist-ik-niet-gevoel had, ik heb bijzonder veel geleerd. Het belang van mijn darmflora heb ik altijd behoorlijk onderschat, en het nut van gezond eten is nog eens extra binnengekomen. Doordat de werking van alle genoemde bacteriën, toffe gast of niet, zo gedetailleerd is beschreven, lijkt ook de overtuigingskracht van het belang van goede voeding veel groter te zijn geworden. Het lijkt me heerlijk om mijn best hoge neuroticisme te verlagen door simpelweg meer broccoli te eten. En bij een opkomend gevoel van stress (getver, een presentatie geven!) wat bijpassende recepten op te zoeken: wat eten mijn stress-verlagende bacteriën graag?
De schrijfstijl is subliem, hoewel de bacteriën bij naam genoemd worden is er nergens sprake van te veel jargon, en voelen de toffe gasten bijna als familie, met name die nuttige Akkermansia, die bij van alles blijkt te helpen. Ook schrijft Sommer heel beeldend, de ‘smeuïge smurrie en droge drollen’ uit de inleiding was een goede indicatie hiervan. Ik vergeef haar daarom de d/t foutjes die er ingeslopen zijn.
Als psychiater breekt Sommer een lans voor een holistische aanpak van onze mentale problemen. Ons brein is ons lichaam, onze geest staat er niet los van. Niet alleen lezen voedt mijn brein, linzen doen dat ook. Ik ben natuurlijk heel benieuwd hoe mijn darmflora eruitziet. Waarom doen we naast periodiek bloed prikken niet ook wat poepprikken?
Ik gaf het boek 4 ½ *
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Koop dit boek
o.a. bij
of
of
Libris.nl, steun je lokale boekhandel
Voor bovenstaande links krijg ik een beetje provisie. Zonder provisie:
- Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
- Of lees het gratis via Kobo-Plus….. dat deed ik ook.
Keus genoeg!
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!