Spookcijfers – relevant en lichtvoetig

In de zuidelijke staten van de VS was er zo’n 80 jaar geleden een duidelijk oorzakelijk verband tussen de grote hoeveelheid zwarten en het aantal moorden. Ook is er verband tussen het aantal geboorten en het aantal ooievaars in een gebied. Zeelieden die overboord slaan zonder zwemvest hebben een grotere kans om gered te worden. Ik (en jij ook!) frons bij deze stellingen, uit het boek Spookcijfers van Tom Nierop en Nart Wielaard. Dat kan niet kloppen, dat moeten wel spookcijfers zijn!

In het managementboek Spookcijfers lees je vervolgens …

… dat het wèl klopt, èn dat het spookcijfers zijn, omdat de context ontbreekt. Die zwarten? Dat waren de slachtoffers van de grote hoeveelheid lynchpartijen in die tijd. Die baby’s? Het geboortecijfer in landelijk gebied is veel hoger dan in de stad, en voor het aantal ooievaars geldt dat ook. Die zwemvesten? Zeelieden doen juist zwemvesten om als het heel slecht weer is, en dat slechte weer maakt reddingswerkzaamheden heel moeilijk. Drie uitstekende voorbeelden om aan te geven dat je makkelijk op het verkeerde been wordt gezet zonder context. Misschien spring je zelfs wel zonder zwemvest overboord, omdat je denkt dat je kans om gered te worden dan groter is! Echter, het merendeel van dit grappige en tegelijk zorgwekkende boek, gaat over cijfers die niet kloppen.

Manipulatie

Het boek geeft in zes hoofdstukken weer waar en hoe we gemanipuleerd worden door cijfers die de verkeerde indruk wekken, of nèt niet correct zijn, of zelfs totale onzin. Gelukkig wordt daarbij ook aangegeven wat we tegen die manipulatie kunnen doen. Niet alleen wij, de consument, maar ook de intermediairs, zoals de social media en journalisten, en de bronnen, zoals bedrijven en onderzoekers. Daartussen door wordt met een vette knipoog aangegeven hoe Nederland maar liefst 80 miljard kan besparen of verdienen met schijnbaar slimme oplossingen, die natuurlijk scherp gefileerd worden door de auteurs.

Een interessant voorbeeld gaat over peilingen. De betrouwbaarheid van de resultaten is afhankelijk van de selectie van de ondervraagden, hoe de steekproef wordt bepaald, en hoe objectief de vraagstelling is. Waar het vaak fout gaat, is in de hoek van de non-respons. Stel dat je een enquête uitstuurt met de vraag: ‘houdt u van enquêtes invullen?’. De meerderheid zegt natuurlijk ‘ja’. De potentiële nee-stemmers geven namelijk geen antwoord. Zo zou ook de verrassing rond Trump’s verkiezing te verklaren zijn: misschien waren de Trump-stemmers bij de peilingen niet bereid toe te geven dat ze Trump-stemmers waren. Zo kunnen peilingen een vreselijk vertekend beeld geven.

Onzinnige grondslagen

De auteurs lepelen het ene na het andere voorbeeld op, van krantenkoppen tot de resultaten van wetenschappelijke onderzoeken, en geven daarna op heerlijk sarcastische wijze de grondslagen weer waarop die spookcijfers zijn gebaseerd, soms onzinnig (‘assumptions that have raised concerns among experts’, stelt dan een later onderzoek daarnaar) en soms niet-bestaand. Het gevaar is natuurlijk dat dergelijke spookcijfers toch in ons geheugen blijven hangen, en de kritiek of correctie niet gepubliceerd wordt, want dat is immers geen nieuws (meer). De kracht van dit boek is dat het onderzoek naar de bronnen en grondslagen vrij nauwkeurig wordt weergegeven, en ons ook leert hoe makkelijk het verifiëren soms is.

Nog één voorbeeld dan, nu uit het ’80 miljard’-thema: een slimme oplossing is om illegaal kopiëren aan banden te leggen, dat zou namelijk in Nederland zo’n 5 miljard opleveren. Het uitgangspunt is namelijk dat als een illegale kopie niet beschikbaar zou zijn, alle kopers daarvan wel een echt exemplaar zouden hebben aangeschaft. Hoe realistisch is dat? Denk eens aan al die toeristen die van een Turkse all-inclusieve vakantie terugkomen met een nep-Rolex? Hilarisch! Helaas kom je dit onzinnige uitgangspunt alleen op het spoor door metersdikke rapporten door te worstelen.

Beroepsdeformatie

Het thema is heerlijk herkenbaar voor menig accountant die jarenlang de gelijknamige column van Tom Nierop in De Accountant heeft gelezen. Wij worden getraind om cijfers kritisch te bekijken en na te gaan of ze wel betrouwbaar zijn. Met zo’n beroepsdeformatie lees je ook heel kritisch de krant en digitaal nieuws. En toch, als je dit boek hebt gelezen vraag je je af of je wel kritisch genoeg bent en zelfs als cijferaar niet soms klakkeloos aanneemt wat je bij je croissantje wordt voorgeschoteld. Maar natuurlijk moet iederéén daar alert op zijn, aangezien er steeds minder kritische blikken bij de bron of de media zijn. Het verspreiden van nieuws wordt steeds makkelijker en het misbruik maken van cijfers om mensen te manipuleren is bijna tot kunstvorm verheven. Dit boek geeft iedereen die geen onzin voor waarheid wil aannemen concrete tips, waarvan de belangrijkste ook de makkelijkste is: wees nieuwsgierig! Nieuwsgierig geworden naar die andere tips?

Dan kun je dit boek kopen voor € 21,99 bij Managementboek.nl en Bol.com.

Ik gaf het 3 1/2 *

Verder lezen?

Een ander voorbeeld uit Spookcijfers gaat over een krantenkop over het eten van bewerkt vlees, en hoe dit 20 keer zoveel kans op darmkanker oplevert. De volgende dag is dit gecorrigeerd naar 20% meer kans. Nog steeds veel, totdat je hoort dat de kans van 5% naar 6% is gegaan. Dit voorbeeld is ook te vinden in het vergelijkbare boek ‘Het bestverkochte boek ooit (met deze titel)’ van econometriste Sanne Blauw. De titel alleen al (met de toevoeging in heeeeeeeel kleine lettertjes) laat al zien hoe makkelijk manipulatie is. Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com

In Spookcijfers komt ook de zogenaamde autoriteit van de wetenschappers aan de orde. Als zij het zeggen, geloven we het direct (en vaak niet terecht!). Hoe simpel manipulatie met behulp van autoriteit kan zijn, laat Robert Cialdini zien in zijn klassieker ‘Invloed’. Adverteerders laten vaak een acteur in witte doktersjas een product aanbevelen. Liefst een acteur die ooit een rol als dokter heeft gespeeld in een film of televisieserie. We weten dat het een acteur is, maar onbewust trappen we er toch in: de dokter zegt het. Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com. Ook is er een Samenvatting van! Die kun je kopen in mijn webshop

Een ander boek van Robert Cialdini is Pre-suasion, in het Nederlands vertaald als ‘De kracht van Timing’. Dit boek gaat nog een stukje verder: hoe creëer je de juiste mindset bij je klant, net voordat deze een beslissing neemt. Als voorbeeld: een Canadese adviseur begint zijn verkoopgesprek met ‘Voor deze opdracht kan ik geen miljoenen vragen, natuurlijk’. Als hij later zijn (beduidend lagere) prijs noemt, is er meestal weinig discussie. De ‘wet van de grote getallen’ werkt als volgt: laat jouw potentiele klant eerst een paar hoge getallen noemen, dan geeft hij daarna meer geld uit (aan bijvoorbeeld best prijzige Belgische bonbons). Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com. Ook is er een Samenvatting van! Die kun je kopen in mijn webshop.

Nart Wielaard schreef ook andere boeken over cijfers: geen Spookcijfers maar véél cijfers: Big Data. Samen met Sander Klous schreef hij het goedverkochte ‘Wij zijn Big Data’. Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com. Daarna verscheen ‘Vertrouwen in de slimme samenleving’. Je kunt ook dit boek kopen bij Managementboek.nl en Bol.com.

Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken. Ze ontving dit boek van Managementboek.nl om te recenseren.