De meeste mensen deugen – Kom uit de kast!

Een dikke pil, die van begin tot eind boeit en je vrolijk stemt. We zijn niet van nature slecht, stelt Rutger Bregman in De meeste mensen deugen uit 2019. We denken alleen dat we dat zijn, en daarom gedragen we ons zo. En we denken dat, omdat we veel historie èn onderzoeken verkeerd interpreteren. We kunnen de wereld dus verbeteren door uit te gaan van het goede. Hoe simpel kun je het maken?

In De meeste mensen deugen is ..

… de opzet van de hoofstukken vergelijkbaar met wat we zien bij bijvoorbeeld Malcolm Gladwell in zijn bestsellers: een pakkend verhaal over een specifiek onderzoek waar dan conclusies uit getrokken worden. In het geval van ‘De meeste mensen’ zijn die onderzoeken vaak gericht op eerdere onderzoeken die aantonen dat de mens slecht is, en deze vervolgonderzoeken tonen juist aan dat die onderzoeken niet deugden en dat (de meeste) mensen (dus) wel deugen. (Volgt u mij nog?)

Zo komen en aantal onderzoeken uit Het beslissende moment (The tipping point) van Malcolm Gladwell (aha!) aan de orde, en ook het onderzoek naar de verdwijning van de beschaving van Paaseiland uit Ondergang (Collapse) van Jared Diamond. Vele lezers zullen deze boeken kennen, en waarschijnlijk ook de ontkrachting van de conclusies ervan, die een aantal jaren geleden breed de pers haalden. Maar Bregman behandelt zoveel onderzoeken dat er ook veel onderzoeken opgenomen zijn die ik niet kende, waardoor dit boek wel superleerzaam is.

Een dun laagje beschaving

Het voorwoord zet al de toon. In WO2 wordt Londen maandenlang door de Duitsers gebombardeerd. De Duitsers verwachten dat ‘de stad zou afglijden in totale chaos’. Het dunne laagje beschaving zou het begeven en onze ware natuur (‘beestachtigheid’) zou boven komen drijven. Het Britse leger zou daar dan de handen vol aan hebben en geen capaciteit meer hebben om het tegen de Duitsers op te nemen. Maar dit alles gebeurde helemaal niet. Er daalde een grote kalmte neer op Londen. De bewoners gingen gewoon hun dagelijkse gangetje, en de onderlinge verbondenheid groeide. Iedereen hielp elkaar. Dit bleek niet typisch Brits te zijn. In WO2 werden ook de Duitsers gebombardeerd, en het effect was hetzelfde. Niet Brits dus, maar menselijk, deze veerkracht. Niks geen dun laagje beschaving.

Het nocebo-effect

Bregman verklaart veel ontwikkelingen vanuit het ‘nocebo-effect’, de tegenhanger van het placebo-effect. Bij een placebo-effect versterkt een positieve verwachting de werking van het medicijn of de behandeling van een patiënt. Zo zijn er onderzoeken geweest waar mensen een nepmedicijn (placebo) kregen. Dit medicijn had geen werkende stof, maar patiënten ervaarden toch positieve resultaten omdat ze dachten dat het nepmedicijn zou werken.

Bij het nocebo-effect werkt dit omgekeerd. De verwachting van een negatief effect bevordert het optreden van dat negatieve effect. Het werkt zo: wanneer een patiënt gelooft dat een medicijn niet goed zal werken, zal de werking van het medicijn minder worden. Ook kan het zijn dat wanneer patiënten de bijsluiter lezen, zij meer bijwerkingen ervaren. Bijvoorbeeld: als de bijsluiter braken als bijwerking noemt, is er een kans dat de patienten hier sneller last van krijgen.

Bregman stelt dat ons negatieve mensbeeld (het dunne laagje beschaving dat verdwijnt als we onder druk staan, oftewel de vernis-theorie) een nocebo is. Als we geloven dat we van nature slecht zijn, gaan we elkaar zo behandelen en ons daardoor ook zo gedragen.

Het boek heeft 5 delen.

In deel 1: De natuurstaat, gaat het voornamelijk over de evolutie. Hoe we ons gedroegen als jager-verzamelaars, en wat er veranderde toen we landbouw gingen bedrijven en particulier bezit kregen. Hoe sommige ‘onbeschaafde’ stammen nu nog leven. Hierin vinden we ook het onderzoek naar de beschaving op Paaseiland. Spoiler: zij moordden elkaar dus niet uit.

Deel 2 heet Na Auschwitz en gaat (naast natuurlijk over de Nazi’s) onder andere over de schokmachine van Stanley Milgram en het Stanford Prison experiment. Ik weet nog hoe geschokt ik was toen ik de oorspronkelijke onderzoeksresultaten las! Die blijken dus niet juist te zijn…..Gelukkig!

Het 3-de deel is getiteld Waarom goede mensen slechte dingen doen, en gaat in op empathie, macht en de Verlichting. Over empathie bouwt Bregman een boeiend argument op. Bij empathie verplaats je je in een persoon die je goed leert kennen. Je buurman, of dat zielige weesmeisje uit de documentaire. Maar dat lukt niet voor honderd, of een miljoen, of 7 miljard mensen. En door de empathie voor een persoon, krijg je een hekel aan de vijanden daarvan. Daar heb je geen empathie voor, zelfs geen begrip. Empathie en xenofobie zijn zo twee kanten van dezelfde medaille. Het boek wat hierover gaat, Against Empathy, heb ik gelijk op mijn leeslijst gezet.

Een nieuw realisme is het 4-de deel, wat onder andere gaat over Homo Ludens, de spelende mens, en over vrijheid. Maar ook over hoe we ons spiegelen aan anderen, niks vragen omdat we niet dom willen overkomen, ons druk maken over de mening van anderen over ons en over hoe we meelopen met anderen, ook bij racisme, groepsverkrachtingen en genocide. Komt daar ons negatieve mensbeeld vandaan, vraagt Bregman zich af. Denken we dat mensen slecht zijn, omdat we denken dat anderen dat ook denken?

Het laatste deel: De andere wang, gaat expliciet over voorbeelden hoe je uit kunt gaan van het goede in de mens. Hierin een fascinerende beschrijving van een Noorse gevangenis (eerder een gezellig resort), de aanpak van Mandela, en kerstavond 1914, toen de Britse en Duitse soldaten in de Franse loopgraven samen Kerst vierden.

Leefregels

Het boek eindigt met 10 leefregels, hoe je met anderen kunt omgaan als je uitgaat van het goede. Regel 10 is ‘Kom uit de kast’. Geef toe aan je natuur. Schenk vertrouwen, doe het goede in het volle daglicht. Mooi!

Evaluatie

Dit boek is een dikke pil (bijna 500 pagina’s ex de notes) en toch heb je het zo uit. Dat komt met name door de bijzonder prettige schrijfstijl die vaak grappig is, maar ook meeslepend. Je wordt heel makkelijk het volgende hoofdstuk in gezogen, en het volgende. Daarbij is het heel breed, a la Harari, en bijzonder boeiend als je van wetenschappelijk onderzoek in een verhalend jasje a la Malcolm Gladwell houdt. Ik werd er vrolijk van èn nieuwsgierig naar het bronmateriaal. En ook naar de onderzoeken die aantonen dat ook heel veel mensen niet deugen….. en die nog niet ontkracht zijn. Want die (onderzoeken èn mensen) zijn er vast, en komen in het boek niet voor.

Dit boek won de NS Publieksprijs, en dat verbaast me niet. Ik geef het 4 ½*

Ik vind het daarmee ook een Must-Read! #86 alweer.

Ken je dit boek? Wat vind je ervan?

Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com

Of koop de Samenvatting!

Verder lezen? 

Bregman verwijst heel vaak naar Het beslissende moment (The tipping point) van Malcolm Gladwell uit 2001. Maar natuurlijk zijn niet alle onderzoeken uit dit boek ontkracht, en is dit boek niet specifiek gericht op het kwade in de mens. Gladwell onderzoekt in deze bestseller waarom grote veranderingen vaak zo plotseling beginnen. Hoe je met een klein zetje het balletje aan het rollen kunt brengen en hiervan gebruik kunt maken. Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com

Hetzelfde geldt voor Ondergang (Collapse) van Jared Diamond uit 2013. Het gaat hier niet alleen om de ondergang van de beschaving van Paaseiland, maar voornamelijk die van de Maya’s, Chinezen, Grieken en Polynesiërs.  Aan de hand van boeiende historische beschrijvingen laat Diamond zien dat beschavingen vooral ten onder gingen door aantasting van het milieu, klimaatverandering, snelle bevolkingsgroei en verkeerde politieke beslissingen. Diamond trekt het verband door naar onze beschaving en stelt de dwingende vraag: hoe kan onze wereld een ecologische zelfmoord voorkomen? Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com

Dan het boek Against Empathy van Paul Bloom uit 2016. Dit is niet in het Nederlands vertaald, maar lijkt me zeer de moeite waard! Bloom gebruikt ook wetenschappelijk onderzoek om te bewijzen dat sommige van de slechtste beslissingen (wanneer een oorlog te beginnen, hoe te reageren op klimaatverandering, wie naar de gevangenis te sturen) gebaseerd waren op positieve emoties. Empathie verstoort ons oordeel, zonder empathie zouden onze beslissingen ethischer zijn. Je kunt dit boek kopen bij Managementboek.nl en bij Bol.com

Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management via haar bedrijf ESCIA. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief.

Of schrijf je hieronder in op de blogupdates!