De kracht van Atlantis, dat klinkt als fictie. Een avontuur van Dirk Pitt, een sprookje, zoiets. En het ís ook fictie. Maar wel superspannende en ook leerzame fictie, het is namelijk een businessnovelle. Dit invloedrijke boek, Atlas Shrugged, van Ayn Rand uit 1957 zou het neoliberalisme ge-kickstart hebben. En nu we daar zo tegen zijn, is het goed ‘de bron van het kwaad’ eens te leren kennen.
De businessnovelle De kracht van Atlantis …
… zou het invloedrijkste boek van de VS zijn, na de bijbel, zo stelt Wikipedia. Het kwam uit midden in de Koude Oorlog, geschreven door een auteur die uit Rusland geëmigreerd was en het communisme aan den lijve had ondervonden. De auteur kon ook geweldig schrijven, dus is het misschien niet zo raar dat het zo’n enorme impact had.
Helden
Het verhaal gaat over een aantal succesvolle zakenmensen, allemaal heel bewonderenswaardig productieve en moreel hoogstaande mensen. Ik identificeerde me al direct met de heldin: Dagny. Jong, mooi, superslim, succesvolle zakenvrouw. Ze leidt een spoorwegbedrijf. Voor de mannelijke lezers is er Hank. Stoer, knap, gedreven, eigenaar van een staalbedrijf. Dan Francisco, eigenaar van kopermijnen en Ellis, een oliebaron. Grappig is Ragnar, een omgekeerde Robin Hood. En niet te vergeten John Galt. Wie is John Galt? Dat is dé vraag. Het boek begint ermee en de vraag komt steeds terug, tot aan de laatste hoofdstukken. John Galt is de aanstichter, een originele denker. Dit zijn onze vrij karikaturale helden.
Schurken
Daarnaast zijn er schurken: de profiteurs, de plunderaars. Dagny’s broer James is eigenaar van het spoorwegbedrijf, maar voert geen klap uit. Hank’s broer Philip doet en kan helemaal niks, maar vindt dat hij recht heeft op een fijne functie in het staalbedrijf. En dan is er de overheid, die uitgaat van gelijke kansen voor iedereen (ik noem het even socialisme), en steeds meer wetten ontwikkelt om ook de meest incompetente zakenlieden een flink deel van de taart te geven. Je kunt dit ook lezen als het vermijden van monopolies en zorgen voor voldoende concurrentie.
Helaas heeft het niet echt een positief effect op de productiviteit of op de kwaliteit van de producten en diensten, deels door de corruptie en het nepotisme waar dit mee gepaard gaat. Innovatie wordt verboden, om werkgelegenheid te behouden. Er komen beperkingen op de bedrijfsactiviteiten, patenten worden vervallen verklaard, etc. etc. Uiteindelijk wordt alles genationaliseerd. Wereldwijd. De stoom kwam uit mijn oren van zoveel onrechtvaardigheid jegens het individu, (zogenaamd) om rechtvaardigheid voor het collectief te bereiken.
De ondergang
In een verhaal dat loopt als een trein (pun intended) zien we Dagny, Hank en andere tycoons alles verliezen in een strijd tussen verstand en gevoel, creativiteit en nepotisme, productiviteit en profiteren. De zakenlieden hebben het nooit voor het geld gedaan, maar voor hun trots, hun autonomie, de zakelijke uitdagingen. De profiteurs doen het echter wèl allemaal voor het geld en de macht, en zijn uiterst onrechtvaardig en onethisch. Maar: ze zijn de overheid en er valt niet van ze te winnen.
John Galt heeft een origineel idee: hij haalt de tycoons over te gaan staken. De bedrijven worden daarna door hun opvolgers slecht gemanaged; het uitgangspunt ‘iedereen werkt naar vermogen, iedereen krijgt naar behoefte’ blijkt niet te werken en demotiveert de beste arbeiders, die er dan óók mee stoppen. De bedrijven, de economie en uiteindelijk de hele maatschappij gaan ten onder. Behalve Atlantis.
Objectivisme
Op een aantal plekken in het boek wordt de onderliggende filosofie van auteur Ayn Rand toegelicht: het objectivisme. Het gaat uit van het verstand, rationaliteit, van productiviteit en zelfzucht, van je eigen geluk voor alles. Dat klinkt negatief, helemaal in deze tijd van Betekenis, degrowth, en klimaatcrisis. Toch weet Rand in de betreffende monologen (waaronder een enorm lang stuk dat als speech van John Galt de ether in gestuurd wordt) wel te overtuigen. Pas als je het boek weer neerlegt denk je: ja maar…. Dat tekent de goede pen die deze auteur heeft. En het verbaast me dan ook niet dat Reagan en Thatcher beide fan waren van Rand en haar filosofie volgden. En zelfs nu, in 2021, heeft ze nog een hele grote schare volgelingen.
Evaluatie
Een dystopisch verhaal, karikaturale hoofdpersonen en een grote dosis anti-socialistische filosofie: ik schaam me te zeggen dat ik ervan genoten heb, ook al ben ik het niet eens met de filosofie! En ook al vond ik de monologen af en toe écht te lang.
Het verhaal van Dagny c.s. is uitstekend geschreven, je kunt niet anders dan vóór hen zijn, hen bewonderen om hun zakeninstinct en hun logica begrijpen. De schrijfstijl is afwisselend vol actie en pittige dialogen, en meer poëtische uitwisselingen. Het is in 2017 opnieuw bewerkt en vertaald, en is uitstekend leesbaar. Complimenten aan de vertalers.
Toen ik begon met lezen vroeg ik me af of dit boek nog wel relevant zou zijn, het is al >60 jaar oud! Maar relevant is het, omdat dezelfde discussies en argumenten momenteel weer, of nog steeds, spelen. Kapitalisme en vrije markt versus Socialisme en compassie. Het is daarom wel wat jammer dat de figuren zo karikaturaal zijn. De helden-kapitalisten zijn moreel hoogstaand en harde werkers, de schurken-socialisten zijn slampampers en profiteurs. Zieken en gehandicapten, die niet productief kúnnen zijn, komen in het verhaal niet voor.
Toch is het buitengewoon boeiend om te lezen welke visie men had, de verschillende wereldbeelden en waaruit het neoliberalisme is ontstaan. Ook heeft Rand uiteindelijk (deels) gelijk gekregen toen de Planeconomieën van Rusland en andere landen faalden. Het neoliberalisme is duidelijk geen wondermiddel, toch kunnen we aspecten onderkennen die wie niet gelijk bij het grof vuil moeten zetten, zoals de autonomie, de trots op je eigen productie, de ambitie, het ondernemerschap. Goed om hierop te reflecteren, en dat kan goed met deze dikke pil van 1400 pagina’s. Je móét het af en toe wel wegleggen, en dan kun je er even over nadenken …. totdat je weer wilt weten hoe het afloopt met Dagny, Hank en John. En de wereld …
Ik gaf het 4 ½ *, met name vanwege de historische betekenis.
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Je kunt dit boek kopen
o.a. bij
- Managementboek.nl
- Bol.com
- Libris.nl, steun je lokale boekhandel
- Bazarow, steun de schrijver
- Boekwinkeltjes, lekker duurzame exemplaren-met-ervaring
- Of lees het gratis via Kobo-Plus…..
Keus genoeg!
Verder lezen
Meer recensies van boeken die maatschappij-kritisch zijn vind je hier. Ik was met name onder de indruk van Bullshit Jobs en De waarde van alles, waarvan ik Samenvattingen schreef.
Houd je van business-novelles of management-romans?
- Ik schreef recent recensies van: Inclusief leiderschap, Het motief, The CFO in pole position, Dagboek van bewust leiderschap, Breek los uit het doolhof, de voorganger daarvan, nl Wie heeft mijn kaas gepikt, en Agile leiderschaap.
- Mijn Must-Read novelles zijn deze klassiekers: Gung Ho, en Onze ijsberg smelt
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken. Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief.
Of abonneer je op de blog-updates!
[email-subscribers-form id=”1″]
1 reactie
Zeer goed boek.
Verhelderende uitleg voor de mensen die hard werken voor hun gezin, en de vernieling van hun maatschappij zelf moeten bekostigen terwijl de profiteurs met hun geld aan de haal gaan.